Komunikat po Drukuj

Obowiązek przynależności do samorządu zawodowego; sankcja dożywotniego pozbawienia prawa do wykonywania zawodu. K 1/09

Dożywotni skutek sankcji wydalenia z samorządu zawodowego jest niezgodny z konstytucją.

18 października 2010 r. o godz. 9.30 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący obowiązku przynależności do samorządu zawodowego oraz sankcji dożywotniego pozbawienia prawa do wykonywania zawodu.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
I
1. Art. 65 ust. 2c ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych w zakresie, w jakim zawiera sformułowanie "bez prawa ubiegania się o ponowny wpis", 
2. Art. 82 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze w zakresie, w jakim zawiera sformułowanie "bez prawa ubiegania się o ponowny wpis", 
3. Art. 24 ust. 7 ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych, 
4. Art. 44 ust. 2 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych w zakresie, w jakim zawiera sformułowanie "bez prawa ubiegania się o ponowny wpis", 
5. Art. 51 ust. 3 ustawy z dnia 21 grudnia 1990 r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych w zakresie, w jakim zawiera sformułowanie "bez prawa ubiegania się o ponowne uzyskanie prawa wykonywania zawodu lekarza weterynarii",

a) są zgodne z art. 32 ust. 1 konstytucji,
b) są niezgodne z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.

II
1. Art. 46 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich, 
2. Art. 58 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej, 
3. Art. 21 pkt 4 ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów 
są zgodne z art. 32 ust. 1 i art. 65 ust. 1 konstytucji.

III
Art. 55 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów:

a) jest zgodny z art. 32 ust. 1 konstytucji, 
b) przez to, że pomija zasady zatarcia wpisu o ukaraniu karą dyscyplinarną skreślenia z listy członków izby, jest niezgodny z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.

IV
Art. 10 ust. 2 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej oraz w związku z art. 82 ust. 2 ustawy - Prawo o adwokaturze, o której mowa w części I pkt 2, i w związku z art. 65 ust. 2c ustawy o radcach prawnych, o której mowa w części I pkt 1, jest zgodny z art. 32 ust. 1 konstytucji.

V
Przepis wymieniony w części III wyroku traci moc obowiązującą z upływem dwunastu miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. 
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

W związku ze złożeniem przez Zastępcę Rzecznika Praw  Obywatelskich na rozprawie oświadczenia o cofnięciu wniosku co do przepisów przewidujących obowiązkową przynależność do samorządów zawodowych, postępowanie w tym zakresie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 39 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. 
Pozostałe zaskarżone przepisy, dotyczące skutków kary pozbawienia prawa wykonywania zawodu, można podzielić na cztery grupy.

1. Regulacje, z których bezpośrednio wynika zakaz ubiegania się o ponowne prawo wykonywania zawodu publicznego przez osoby pozbawione go wskutek orzeczenia sądu dyscyplinarnego: art. 82 ust. 2 prawa o adwokaturze, art. 65 ust. 2c ustawy o radcach prawnych, art. 44 ust. 2 ustawy o samorządzie pielęgniarek,  art. 51 ust. 3 ustawy o lekarzach weterynarii i art. 24 ust. 7 ustawy o rzecznikach patentowych. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, mając na uwadze treść uzasadnienia wniosku Rzecznika należy uznać, że przepisy te budzą jego wątpliwości w zakresie, w jakim zawierają sformułowanie "bez prawa ubiegania się o ponowny wpis" lub "bez prawa ubiegania się o ponowne uzyskanie prawa wykonywania zawodu lekarza weterynarii", a jedynie art. 24 ust. 7 ustawy o rzecznikach patentowych został zaskarżony w całości. Trybunał Konstytucyjny zauważył, że przepisy te przyczyniają się do eliminacji z zawodów zaufania publicznego osób, które w przeszłości wykonywały go w sposób nienależyty, są więc "przydatne" dla ochrony praw i wolności potencjalnych "klientów" tych osób w rozumieniu art. 31 ust. 3 konstytucji. Nie spełniają jednak drugiego elementu zasady proporcjonalności - bez trudu można wskazać inne możliwości osiągnięcia wymienionego wyżej celu, które nie wymagałyby odebrania osobom usuniętym z samorządów zawodowych prawa do ubiegania się o ponowne przyjęcie do tych korporacji. Wystarczyłoby poddanie osób ubiegających się o wykonywanie zawodu ocenie pod względem dawania rękojmi należytego wykonywania zawodu oraz nieskazitelnego charakteru i/lub wprowadzenie wymogu ponownego zdania egzaminu zawodowego lub odbycia odpowiedniego szkolenia. Badane rozwiązania są  natomiast nadmiernie rygorystyczne. Powodują one, że osoby wydalone z samorządów zawodowych nigdy - nawet po upływie wielu lat i całkowitym odstąpieniu od tych czynów, które spowodowały ich ukaranie, oraz naprawieniu ich skutków - nie mają szansy na rehabilitację i powrót do zawodu. Budzi to wątpliwości z punktu widzenia godności tych osób, która (w myśl art. 30 konstytucji) jest nienaruszalna i powinna być szanowana przez władze publiczne. Jak wykazały w swoich pismach samorządy zawodowe, taki sam dożywotni skutek ma bowiem usunięcie z korporacji zarówno z powodu niepłacenia składek, jak i popełnienia poważnego nadużycia zawodu kosztem zdrowia, życia, wolności lub majątku "klientów". Trybunał uznał, że omówione przepisy są niezgodne z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.
2. Regulacje, na które składają się przepisy wymieniające karę pozbawienia prawa do wykonywania zawodu w katalogu kar dyscyplinarnych, zakwestionowane przez Rzecznika zakresowo: art. 46 ust. 1 pkt 4 ustawy o izbach aptekarskich, art. 58 ust. 1 pkt 4 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej i art. 21 pkt 4 ustawy o psychologach. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, regulacje te nie tylko nie wykluczają możliwości składania wniosku o przywrócenie do zawodu przez osoby dyscyplinarnie wydalone z samorządów zawodowych, ale w ogóle nie regulują żadnych skutków proceduralnych kary wydalenia z korporacji. Mając na uwadze, że wnioskodawca nie kwestionuje samej kary pozbawienia prawa wykonywania zawodu (a do tego w istocie ogranicza się treść zaskarżonych przepisów) należy uznać, że są one zgodne z art. 65 ust. 1 konstytucji. Skoro nie zawierają one żadnych ograniczeń dla praw konstytucyjnych, zbędna jest ich ocena z punktu widzenia art. 31 ust. 3 konstytucji. 
3. Art. 55 ust. 2 ustawy o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów przewiduje natomiast, że kara skreślenia z listy członków izby nie podlega zatarciu. W rezultacie ukarane osoby mogą wprawdzie pracować "w zawodzie", lecz nie mogą wykonywać samodzielnych funkcji technicznych i projektowych. Wydane w stosunku do nich orzeczenie dyscyplinarne bezterminowo pozostaje "w obrocie prawnym" i stanowi stale aktualną materialnoprawną przesłankę skreślenia z listy członków izby. Przepis ten ma więc podobny skutek - jak uznane za niekonstytucyjne - regulacje odmawiające prawa do ubiegania się o ponowne przyjęcie do samorządów zawodowych. Stosując odpowiednio przedstawioną wcześniej argumentację, należy więc uznać, że art. 55 ust. 2 ustawy o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów w zakresie, w jakim pomija zasady zatarcia wpisu o ukaraniu karą dyscyplinarną skreślenia z listy członków izby, jest niezgodny z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji. 
4. Zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej odpowiedzialność dyscyplinarna prawników zagranicznych jest uregulowana w sposób dualistyczny: co do zasady obowiązują w tym zakresie przepisy prawa o adwokaturze lub ustawy o radcach prawnych (w zależności od tego, na którą listę dany prawnik jest wpisany), odrębnie regulowane są jedynie kary dyscyplinarne. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, wątpliwości Rzecznika Praw Obywatelskich wobec tego przepisu wynikają bezpośrednio ze - wskazanych jako przepisy związkowe - art. 82 ust. 2 prawa o adwokaturze i art. 65 ust. 2 c ustawy o radcach prawnych. Z uwagi na to, że Trybunał uznał te przepisy za niekonstytucyjne, cel wniosku R P O został osiągnięty. Postępowanie w zakresie zbadania konstytucyjności art. 10 ust. 2 ustawy o prawnikach zagranicznych powinno więc zostać umorzone na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na zbędność wydania wyroku.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, przepisy dotyczące skutków kary skreślenia z listy korporacyjnej są także niezgodne z art. 32 ust. 1 konstytucji, ponieważ ustawodawca zróżnicował "w ramach całej grupy społecznie doniosłych zawodów skutki orzeczenia tej samej kary". Trybunał nie podzielił tego zarzutu. Na podstawie zaskarżonych przepisów nie da się bowiem wyodrębnić grupy, w ramach której - zdaniem wnioskodawcy - dochodzi do niekonstytucyjnych zróżnicowań. Zawarte w nich regulacje co do kary pozbawienia prawa do wykonywania zawodu (skreślenia z listy korporacyjnej) i jej skutków w sferze zatarcia oraz możliwości ubiegania się o przywrócenie do samorządu zawodowego są takie same dla wszystkich osób wykonujących dany zawód. Wszyscy adresaci zaskarżonych przepisów są więc traktowani jednakowo. Przepisy są więc zgodne z art. 32 ust. 1 konstytucji.

Rozprawie przewodniczył prezes TK Bohdan Zdziennicki, a sprawozdawcą był sędzia TK Wojciech Hermeliński.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.