Obowiązek przynależności do samorządu zawodowego; sankcja dożywotniego pozbawienia prawa do wykonywania zawodu. K 1/09
18 października 2010 r. o godz. 9.30 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpozna wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący obowiązku przynależności do samorządu zawodowego oraz sankcji dożywotniego pozbawienia prawa do wykonywania zawodu.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
I. 1. art. 40 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o radcach prawnych, art. 2 w związku z art. 1 ust. 2 oraz art. 38 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku - Prawo o adwokaturze, art. 26 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku - Prawo o notariacie oraz art. 42 ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 roku o rzecznikach patentowych
2. art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczpospolitej Polskiej;
3. art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1994 roku o biegłych rewidentach i ich samorządzie;
4. art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 roku o samorządzie pielęgniarek i położnych;
5. art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich;
6. art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 21 grudnia 1990 roku o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych;
7. art. 15 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 roku o izbach aptekarskich;
8. art. 34 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o diagnostyce laboratoryjnej;
9. art. 5 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 8 czerwca 2001 roku o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów;
10. art. 47 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 5 lipca 1996 roku o doradztwie podatkowym;
11. art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów;
12. art. 43 ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych
z art. 17 konstytucji oraz z art. 58 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji;
II. 13. art. 82 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku - Prawo o adwokaturze, art. 65 ust. 2c ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych oraz art. 24 ust. 7 ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 roku o rzecznikach patentowych;
14. art. 10 ust. 2 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczpospolitej Polskiej w związku z art. 82 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku - Prawo o adwokaturze oraz w związku z art. 65 ust. 2c ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o radcach prawnych;
15. art. 44 ust. 2 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 roku o samorządzie pielęgniarek i położnych;
16. art. 51 ust. 3 ustawy z dnia 21 grudnia 1990 roku o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych;
17. art. 46 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 roku o izbach aptekarskich w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości ponownego ubiegania się o uzyskanie prawa wykonywania zawodu farmaceuty;
18. art. 58 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o diagnostyce laboratoryjnej w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości ponownego ubiegania się o uzyskanie prawa wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego;
19. art. 21 pkt 4 ustawy z dnia 8 czerwca 2001 roku o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości ponownego ubiegania się o uzyskanie prawa wykonywania zawodu psychologa;
20. art. 55 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów w zakresie, w jakim nie stanowiąc o braku zatarcia wpisu o ukaraniu karą dyscyplinarną skreślenia z listy członków izby nie przewiduje możliwości ponownego ubiegania się o uzyskanie prawa wykonywania zawodu architekta, inżyniera budownictwa oraz urbanisty
z art. 32 ust. 1 oraz art. 65 ust 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
Akty prawne, regulujące podstawy wykonywania zawodów radcy prawnego, adwokata, notariusza i rzecznika patentowego wprowadzają zasadę obowiązkowej przynależności do samorządu. Zdaniem wnioskodawcy naruszają one istotę wolności zrzeszania się, a także stanowią nieproporcjonalną ingerencję w tę wolność.
Art. 16 ust. 1 ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej mówi, że z chwilą wpisu na listę prawnik z Unii Europejskiej staje się członkiem właściwej izby adwokackiej lub właściwej izby radców prawnych. Przepis ten, w ocenie wnioskodawcy, narusza istotę wolności zrzeszania się.
Kwestionowane przepisy ustawy o biegłych rewidentach i ich samorządzie, o samorządzie pielęgniarek i położnych, o izbach lekarskich, o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych, o izbach aptekarskich, o diagnostyce laboratoryjnej, o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów, o doradztwie podatkowym, o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów oraz o kuratorach sądowych (punkty 3-12 powyżej) są zdaniem wnioskodawcy niezgodne z art. 17 ust. 2 konstytucji. W razie gdyby Trybunał Konstytucyjny uznał, że zawody te są zawodami zaufania publicznego, wówczas wskazane przepis będą niezgodne z art. 17 ust. 1 konstytucji. Ponadto kwestionowane przepisy stanowią nieproporcjonalną ingerencję w wolność zrzeszania się.
Art. 82 ust. 2 Prawa o adwokaturze, art. 65 ust. 2c ustawy o radcach prawnych, art. 24 ust. 7 ustawy o rzecznikach patentowych, art. 44 ust. 2 ustawy o samorządzie pielęgniarek i położnych oraz art. 51 ust. 3 ustawy o zawodzie lekarza weterynarii zawierają wyraźne normy, odbierające osobom, w stosunku do których orzeczono dyscyplinarną karę pozbawienia prawa do wykonywania zawodu, prawa do ubiegania się o ponowne uzyskanie prawa wykonywania zawodu. W opinii wnioskodawcy trwałe pozbawienie możliwości wykonywania zawodu nie jest uzasadnione ani specyfiką zawodu adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego, pielęgniarki, położnej oraz lekarza weterynarii jako zawodu zaufania publicznego, ani rolą organów korporacyjnych, ani też funkcją odpowiedzialności dyscyplinarnej. Kwestionowane regulacje opierają się na błędnym założeniu, iż utrata cech etycznych, koniecznych do wykonywania zawodu, ma w każdym wypadku charakter trwały i nieusuwalny. Ponadto, ustawodawca dokonał zróżnicowania poszczególnych grup zawodowych, pomiędzy którymi nie zachodzą poważne różnice co do ich wykonywania co powoduje, że przy ustanawianiu kary pozbawienia prawa do wykonywania zawodu naruszono konstytucyjną zasadę równości.
Art. 10 ust. 2 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej powoduje, że w razie naruszenia przez prawnika zagranicznego zasad wykonywania zawodu adwokata i radcy prawnego, można w stosunku do niego zastosować karę zakazu świadczenia pomocy prawnej w Rzeczypospolitej. Kara ta, z uwagi na brak regulacji co do jej zatarcia ma skutek dożywotni. W ocenie wnioskodawcy może to stanowić, w związku z dożywotnim skutkiem kary, nieproporcjonalne naruszenie wolności wykonywania zawodu.
W ocenie wnioskodawcy brak wyraźnych przepisów pozbawiających prawa ubiegania się o ponowne uzyskanie prawa do wykonywania zawodu farmaceuty, diagnosty laboratoryjnego oraz psychologa i skutek orzeczenia kary pozbawienia prawa do wykonywania zawodu, powoduje skreślenie z listy osób wykonujących dany zawód bez prawa ubiegania się o ponowny wpis. Jest to niezgodne z konstytucyjną zasadą równości i proporcjonalności.
Art. 55 ust. 2 ustawy o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów w zakresie, w jakim nie przewiduje zatarcia wpisu o ukaraniu karą dyscyplinarną skreślenia z listy członków izby, narusza wolność wykonywania zawodu w kontekście zasady proporcjonalności. Nie jest konieczny dla ochrony wolności i praw osób trzecich, ani wartości określonych w konstytucji oraz narusza konstytucyjną zasadę równości.
Rozprawie będzie przewodniczył prezes TK Bohdan Zdziennicki, a sprawozdawcą będzie sędzia TK Wojciech Hermeliński.