Komunikat po Drukuj

Zasady nabywania prawa do zasiłku chorobowego przez ubezpieczonych podlegających z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. P 86/08

Kwestionowany przepis jest zgodny z konstytucją.

16 listopada 2010 r. o godz. 8.30 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytanie prawne Sądu Rejonowego Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu VI Wydział Ubezpieczeń Społecznych dotyczące zasad nabywania prawa do zasiłku chorobowego przez ubezpieczonych podlegających z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2008 r., w zakresie, w jakim dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegających dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, określa dłuższy niż dla osób podlegających obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego wymagany do nabycia prawa do zasiłku chorobowego, jest zgodny z art. 32 ust. 1 oraz art. 2 konstytucji.

Przedmiotem  oceny zgodności z art. 2 (zasada sprawiedliwości społecznej) i art. 32 ust. 1 (zasada równości) konstytucji był przepis art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2008 r.

Przepis ten wprowadza dla osób dobrowolnie ubezpieczonych, w tym: dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą wymóg 180 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego dla nabycia prawa do zasiłku chorobowego. Dla osób podlegających obowiązkowo temu ubezpieczeniu okres wyczekiwania na nabycie prawa do wskazanego zasiłku wynosi natomiast 30 dni. W ocenie sądu pytającego,  zróżnicowanie to jest niezgodne z zasadą równości (art. 32 ust. 1 konstytucji) oraz zasadą sprawiedliwości społecznej (art. 2 konstytucji). Obie bowiem kategorie ubezpieczonych stanowią - w ocenie sądu pytającego - jedną grupę ubezpieczonych, która charakteryzuje się wspólną cechą istotną jaką jest status "ubezpieczonego", objętego ubezpieczeniem w razie choroby i macierzyństwa. Sąd pytający  powołał się w tym zakresie na wyrok TK z 6 marca 2007 r. w sprawie o sygn. P 45/06. W wyroku tym Trybunał stwierdził, że osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu, zarówno obowiązkowo jak i dobrowolnie, stanowią jedną grupę podmiotów. Sąd pytający przypomniał też argumenty podniesione w uzasadnieniu wskazanego wyroku TK: uiszczanie składek przez obie kategorie ubezpieczonych w całości ze środków własnych, jak też jednakową stopę procentową składek na ubezpieczenie - 2,45% podstawy wymiaru składek. Sąd pytający podniósł, że w uzasadnieniu projektu ustawy o świadczeniach, której art. 4 ust. 1 pkt 2 jest kwestionowany, nie wskazano powodu uzasadniającego  zróżnicowanie okresu wyczekiwania  na nabycie prawa do zasiłku, który to powód może być uznany za racjonalny. W ocenie sądu pytającego, za powód uzasadniający  zróżnicowanie nie można uznać chęci uniknięcia hipotetycznych sytuacji, w których osoba ubezpieczona dobrowolnie mogłaby nadużywać praw do zasiłku chorobowego w przypadkach krótkiego okresu ubezpieczenia i krótkiego okresu opłacania składek. Możliwość taka dotyczy bowiem - w równym stopniu - zarówno ubezpieczonych dobrowolnie, jak i ubezpieczonych obowiązkowo. Sąd pytający zaakcentował również, że zasiłek chorobowy ma służyć zapewnieniu środków utrzymania ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby.

Pytanie prawne odnosi się do osób ubezpieczonych dobrowolnie prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Nie dotyczy natomiast innych grup ubezpieczonych dobrowolnie.

Trybunał Konstytucyjny uznał - w nawiązaniu do swego wyroku w sprawie o sygn. P 45/06 - że osoby objęte ubezpieczeniem chorobowym dobrowolnie oraz obowiązkowo charakteryzują się wspólną cechą jaką jest status "ubezpieczonego". Pod tym względem są to kategorie podmiotów podobnych. Podobieństwo to  nie pozwala na zróżnicowanie katalogu świadczeń ubezpieczeniowych przysługujących obu kategoriom ubezpieczonych. Podkreślił jednocześnie, że są to kategorie podmiotów podobnych, ale niejednakowych. Występuje bowiem między nimi szereg różnic, które dotyczą: a) swobody przystąpienia i wystąpienia z systemu ubezpieczeniowego (która dotyczy ubezpieczonych dobrowolnie, nie obejmuje natomiast ubezpieczonych obowiązkowo), b) możliwości elastycznego (i samodzielnego)  kształtowania przez ubezpieczonych dobrowolnie podstawy wymiaru składki  ubezpieczeniowej, c) mechanizmu ograniczenia podstawy wymiaru składki w przypadku ubezpieczających się dobrowolnie (do 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale). Ubezpieczający się dobrowolnie mają więc swobodę - w granicach ustawowych - podjęcia decyzji co do ukształtowania podstawy wymiaru składki, a nadto możliwość wyboru optymalnego dla nich i samodzielnie określanego momentu przystąpienia bądź rezygnacji z uczestnictwa w systemie ubezpieczeń chorobowych.

W toku rozprawy przedstawiciel Sejmu wskazał, że nadrzędnym celem  ustawy zawierającej kwestionowany przepis było ukształtowanie właściwej korelacji między wielkością (sumą) wpłaconych składek na ubezpieczenie chorobowe a sumą wypłacanych ubezpieczonym dobrowolnie (w tym: prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą) zasiłków chorobowych. Wątpliwym bowiem z punktu widzenia sprawiedliwości społecznej byłoby częściowe obciążanie innych kategorii ubezpieczonych kosztami wypłat zasiłku chorobowego dla ubezpieczonych dobrowolnie.

Kwestionowany przepis ustawy o świadczeniach w brzmieniu stanowiącym przedmiot wątpliwości sądu pytającego został zastąpiony przez nowe jego sformułowanie, skracające wymóg nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego ze 180 do 90 dni. Tym niemniej do wypadków niezdolności do pracy zaistniałych przed 1 stycznia 2009 r. stosuje się przepis art. 4 ust. 1 pkt 2 w brzmieniu przed nowelizacją (objętym rozpatrywanym pytaniem prawnym).

Sąd pytający, zgodnie z ustawowymi wymogami ograniczył swe pytanie do grupy osób ubezpieczonych dobrowolnie prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Nie mógł objąć pytaniem innych kategorii ubezpieczonych dobrowolnie, do których stosuje się również przepis art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach. Ocena konstytucyjności kwestionowanego przepisu może natomiast wywołać skutki również dla innych kategorii ubezpieczonych dobrowolnie, których pytanie prawne nie dotyczy. W odniesieniu do nich ocena ta mogłaby prowadzić do niejasności dotyczących warunków nabycia przez te kategorie osób prawa do zasiłku chorobowego; mogłaby skutkować także powstaniem luki w systemie prawnym bądź wtórnej nierówności ubezpieczonych po orzeczeniu niekonstytucyjności kwestionowanego przepisu  przez Trybunał Konstytucyjny.

Biorąc pod uwagę różnice między kategoriami ubezpieczonych dobrowolnie i obowiązkowo stanowiących grupę podmiotów podobnych, choć niejednakowych, a także potrzebę (i dążenie) do zapewnienia właściwej korelacji między sumą wpłat ze składek a sumą wypłat z tytułu zasiłku chorobowego, nadto zaś - niemożność skorygowania po orzeczeniu  Trybunału Konstytucyjnego derogowanego już przepisu ustawy, Trybunał Konstytucyjny orzekł o zgodności kwestionowanego przepisu z art. 2 i art. 32 ust. 1 konstytucji.

Rozprawie przewodniczył wiceprezes TK Marek Mazurkiewicz, a sprawozdawcą był sędzia TK Marian Grzybowski.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.