Komunikat po Drukuj

Prawo do emerytury pomostowej. K 27/09

Kwestionowane przepisy są zgodne z konstytucją.

25 listopada 2010 r. o godz. 8.30 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych dotyczący prawa do emerytury pomostowej.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:  
- Art. 3 ust. 2 w związku z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych w zakresie, w jakim w katalogu czynników ryzyka pomija czynniki fizyczne i chemiczne, jest zgodny z art. 32 ust. 1 konstytucji.
- Załącznik nr 2 do powyższej ustawy w związku z art. 3 ust. 3 powyższej ustawy w zakresie, w jakim nie uwzględnia w wykazie prac o szczególnym charakterze pracy kierowców samochodów ciężarowych oraz wszystkich prac związanych z wysiłkiem energetycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 8400 kJ u mężczyzn i powyżej 4600 kJ u kobiet, jest zgodny z art. 32 ust. 1 konstytucji.

- Załącznik nr 1 i załącznik nr 2 do powyższej ustawy w związku z art. 3 ust. 1-3 powyższej ustawy w zakresie, w jakim w wykazie prac w szczególnych warunkach oraz w wykazie prac o szczególnym charakterze uwzględniają tylko te prace występujące w zakładowym transporcie kolejowym, które wykonywane są bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów i pojazdów metra, są zgodne z art. 32 ust. 1 konstytucji.

- Art. 21 ust. 1 w związku z art. 2 pkt 5 powyższej ustawy w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do rekompensaty osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., podejmującym pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31 grudnia 1998 r., które nie legitymują się okresem pracy w szczególnych warunkach lub prac o szczególnym charakterze - w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych  - wynoszącym 15 lat, jest zgodny z art. 2 konstytucji i wynikającą z niego zasadą ochrony praw słusznie nabytych oraz zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, a także z art. 32 ust. 1 konstytucji i wynikającą z niego zasadą równości.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

 Trybunał ograniczył kontrolę merytoryczną wniosku OPZZ do zbadania zarzutów:
- niezgodności z art. 32 konstytucji art. 3 ust. 2 w związku z art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych (dalej u.e.p.) w zakresie, w jakim w katalogu czynników ryzyka pomija czynniki fizyczne i chemiczne, 
- niezgodności z art. 32 konstytucji załącznika nr 2 do u.e.p. w związku z art. 3 ust. 3 u.e.p. w zakresie, w jakim nie uwzględnia w wykazie prac o szczególnym charakterze pracy kierowców samochodów ciężarowych oraz wszystkich prac związanych z wysiłkiem energetycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 8400 kJ u mężczyzn i powyżej 4600 kJ u kobiet, 
- niezgodności z art. 32 konstytucji załącznika nr 1 i załącznika nr 2 do u.e.p. w związku z art. 3 ust. 1-3 u.e.p. w zakresie, w jakim w wykazie prac wykonywanych w szczególnych warunkach oraz w wykazie prac o szczególnym charakterze uwzględniają tylko te prace występujące w zakładowym transporcie kolejowym, które wykonywane są bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów i pojazdów metra,
- niezgodności z zasadami ochrony praw słusznie nabytych i zaufania obywatela do państwa rekonstruowanymi z art. 2 konstytucji oraz z zasadą równości wyrażoną w art. 32 konstytucji art. 21 ust. 1 w związku z art. 2 pkt 5 u.e.p., w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do rekompensaty osobom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., podejmującym pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, po dniu 31 grudnia 1998 r., które legitymują się okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS - wynoszącym 15 lat.

W odniesieniu do definicji prac w szczególnych warunkach wnioskodawca zakwestionował zgodność z zasadą równości pominięcie w tej definicji czynników fizycznych i chemicznych. Wskazał w uzasadnieniu wniosku, że skoro prace w szczególnych warunkach zostały zdefiniowane jako te, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, to wśród czynników ryzyka należałoby uwzględnić również czynniki chemiczne i czynniki fizyczne. Wnioskodawca nie wskazał jednak, jakie dokładnie miały to być czynniki. Stwierdził jedynie, że o katalogu prac w szczególnych warunkach (a nie o wyborze czynników ryzyka) powinny decydować kryteria medyczne. Z ustawowej definicji wynika, że "praca w warunkach szczególnych" nie jest synonimem "pracy w warunkach szkodliwych". "Praca w warunkach szczególnych" - w przeciwieństwie do "pracy w warunkach szkodliwych" - nie powoduje bowiem, nawet w długiej perspektywie, ujemnych następstw dla zdrowia pracownika pod warunkiem przestrzegania norm europejskich. Ponadto "pracami w szczególnych warunkach" nie są prace, w wypadku których jest możliwość skutecznego zapobiegania trwałemu uszkodzeniu zdrowia. Analiza argumentacji wnioskodawcy oraz tekstu wskazanych przepisów u.e.p. prowadzi do wniosku, że wnioskodawca zarzuca niezgodność z zasadą równości art. 3 ust. 2 w związku z art. 3 ust. 1 u.e.p. przez to, że art. 3 ust. 2 u.e.p. pomija w katalogu czynników ryzyka czynniki fizyczne i chemiczne.

Zarzut ten Trybunał uznał za oczywiście bezzasadny w zakresie dotyczącym czynników fizycznych. Czynnikiem fizycznym jest bowiem np. mikroklimat, który został uwzględniony w definicji czynników ryzyka wyrażonej w art. 3 ust. 2. Nietrafna jest teza, że w art. 3 ust 2 ustawodawca całkowicie pominął czynniki fizyczne. Nie uwzględnił wszystkich z nich. W odniesieniu do czynników chemicznych Trybunał zauważył, że art. 3 ust. 2 nie wskazuje wyraźnie na czynniki chemiczne jako czynniki ryzyka, lecz wskazuje pewne rodzaje prac, z którymi wiążą się czynniki ryzyka w rozumieniu art. 3 ust. 2 u.e.p. Katalog prac wskazany w art. 3 ust. 2 nie wyklucza, że niektóre, a nawet większość z nich będzie wykonywana w narażeniu na działanie szkodliwych czynników chemicznych. W konsekwencji powoduje to bezzasadność zarzutu wnioskodawcy. W tym zakresie bowiem wybór sposobu redakcji przepisu i techniki prawodawczej dotyczącej definicji legalnych pozostawał w gestii ustawodawcy, który w zakresie kształtowania ustawowych unormowań prawa do zabezpieczenia społecznego - w tym prawa do emerytury - posiada znaczną - co nie znaczy, że nieograniczoną - swobodę.

Badając zarzut pominięcia w wykazie prac o szczególnym charakterze wszystkich bardzo ciężkich prac fizycznych, Trybunał zauważył, że bardzo ciężkie prace fizyczne zostały uwzględnione jako czynnik ryzyka kształtujący definicję legalną prac wykonywanych w szczególnych warunkach. Jedną z podstawowych dyrektyw techniki prawodawczej jest zakaz nadawania tym samym desygnatom różnych nazw oraz zakaz nazywania tak samo desygnatów różnych. Użycie terminu "bardzo ciężka praca fizyczna" jako kryterium definiującego zarówno prace wykonywane w szczególnych warunkach, jak i prace o szczególnym charakterze spowodowałoby pomieszanie obu - odrębnych - zgodnie z wolą ustawodawcy - rodzajów pracy. Dlatego również i tu zarzuty wnioskodawcy stają się bezzasadne.

Odnosząc się do zarzutu pominięcia w załącznikach nr 1 i nr 2 innych prac występujących w zakładowym transporcie kolejowym niż te, które wykonywane są bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów i pojazdów metra, Trybunał powtórzył uwagę o odrębności katalogów prac wykonywanych w szczególnych warunkach oraz prac o szczególnym charakterze. Stwierdził, że wnioskodawca nie przytoczył argumentów, które uzasadniałyby, że również inne prace występujące w zakładowym transporcie kolejowym niż te, które wykonywane są bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów i pojazdów metra, powinny się znaleźć w załączniku nr 2 do u.e.p.

Trybunał stwierdził, że o katalogu prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze decydowały obiektywne czynniki medyczne. W trakcie prac przedlegislacyjnych i legislacyjnych zmieniał się jedynie rygoryzm powyższego kryterium. Nie ma bowiem jednego obiektywnego kryterium medycznego, którego zastosowanie nakazywałoby włączenie prac wskazanych we wniosku do zakresu pojęć "praca w szczególnych warunkach" albo "praca o szczególnym charakterze". Argumenty przytoczone przez wnioskodawcę potwierdzają jedynie, że w toku prac nad przygotowaniem projektu ustawy rząd rozważał uznanie wskazanych przez wnioskodawcę rodzajów prac za prace wykonywane w szczególnych warunkach albo prace o szczególnym charakterze.

Odnosząc się do zarzutów skierowanych wobec art. 21 ust. 1 w związku z art. 2 pkt 5 u.e.p. Trybunał zaznaczył, że zakwestionowaną przez wnioskodawcę regulację należy postrzegać jako część długoletniej reformy systemu ubezpieczeń społecznych, obejmującej m.in. ograniczenie uprawnień do wcześniejszej emerytury i ujednolicenie wieku emerytalnego wszystkich kategorii zatrudnionych. Wybrane przez ustawodawcę kryterium daty rozpoczęcia pracy i okresu jej wykonywania jako kryterium decydujące o przyznaniu danej osobie prawa do rekompensaty jest konstytucyjnie uzasadnione i ściśle związane z funkcją rekompensaty jako instytucji polskiego systemu emerytalnego. Zarówno emerytura pomostowa, jak i prawo do rekompensaty stanowią element tzw. systemu wygasającego i dotyczą osób, których szczególne uprawnienia zostały w całości lub w części ukształtowane w różnych dotychczasowych systemach ubezpieczeń społecznych. Z tych względów Trybunał uznał, że w kontrolowanym zakresie art. 21 ust. 1 w związku z art. 2 pkt 5 u.e.p. nie narusza zasady równości.

Zapowiedź uchwalenia ustawy o emeryturach pomostowych - wyrażona w art. 24 ust. 2 i 3 u.e.r. FUS - nie może być w żadnym wypadku uznana za regulację, na podstawie której można rekonstruować jakiekolwiek prawa podmiotowe bądź też ekspektatywę takich praw, a zwłaszcza ekspektatywę maksymalnie ukształtowaną. W konsekwencji uznać należy, że oczekiwań osób podejmujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31 grudnia 1998 r. nie obejmuje ochrona praw nabytych, ponieważ nie nabyły one żadnego prawa podmiotowego ani ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej takiego prawa. Kwestia zgodności rozpatrywanej regulacji z zasadą zaufania obywatela do państwa musi zostać rozpatrzona z pełną świadomością dotychczasowych orzeczeń Trybunału w kwestii granic marginesu uznania ustawodawcy w kształtowaniu systemu emerytur i rent. Trybunał wielokrotnie orzekał, że nie sposób uznać petryfikacji raz ustalonych zasad przyznawania takich świadczeń.  Granice znacznego marginesu uznania ustawodawcy wyznacza zakaz naruszania istoty prawa do zabezpieczenia społecznego, którą Trybunał zdefiniował jako obowiązek zagwarantowania minimum poziomu świadczeń dla osób, które osiągnęły wiek emerytalny i zaprzestały w związku z osiągnięciem tego wieku aktywności zawodowej. Przyjęcie postulowanego przez wnioskodawcę rozumienia zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa w kontekście systemu zabezpieczenia społecznego opiera się więc na mylnym założeniu, że ustawodawca nie ma prawa dokonywać zmian w obowiązującym systemie emerytalnym.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Marek Kotlinowski, a sprawozdawcą był sędzia TK Andrzej Rzepliński.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.