Wyroku sądu wyrządzający szkodę; ograniczenie prawa do sądu. SK 34/08
Niedopuszczalność skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia sądu wyrządzającego szkodę jest sprzeczna z konstytucją.
8 grudnia 2009 r. o godz. 8.30 Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 59 ust. 2 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym oraz § 48 Uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego ogłosił wyrok wydany na posiedzeniu niejawnym w sprawie skargi konstytucyjnej Krystyny H. dotyczącej wyrządzającego szkodę orzeczenia sądu oraz ograniczenia prawa do sądu.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw w zakresie, w jakim wyłącza skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia sądu wyrządzającego szkodę, które stało się prawomocne po dniu wejścia w życie konstytucji, jest niezgodny z art. 77 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 konstytucji. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Sprawa została rozpoznana w trybie art. 59 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Przepis ten umożliwia Trybunałowi procedowanie na posiedzeniu niejawnym, o ile z zajętych na piśmie stanowisk uczestników postępowania bezspornie wynika, że akt normatywny, na podstawie którego sąd lub inny organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o konstytucyjnych wolnościach i prawach albo obowiązkach skarżącego, jest niezgodny z konstytucją. Orzeczenie wydane w tym trybie podlega ogłoszeniu.
Poddany kontroli Trybunału Konstytucyjnego przepis - do zdarzeń oraz stanów prawnych powstałych przed 1 września 2004 r. - nakazuje stosować przepisy kodeksu cywilnego w brzmieniu obowiązującym przed 1 września 2004 r. Art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (ustawy zmieniającej k.c.) wskazuje datę, od której w systemie prawa cywilnego obowiązuje i może być stosowany art. 4171 § 2 k.c. Przepis ten - w przeciwieństwie do poprzednio obowiązującego reżimu prawnego - uzależnia dochodzenie odszkodowania za niezgodne z prawem orzeczenie sądu od uprzedniego stwierdzenia niezgodności z prawem tego orzeczenia we "właściwym postępowaniu".
W skardze konstytucyjnej wskazano, że jednym z "właściwych" postępowań jest postępowanie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4241-42412 k.p.c.). Postępowanie to zostało wprowadzone mocą ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (ustawy zmieniającej k.p.c.).
Ustawa zmieniająca k.p.c. nie zawierała przepisów intertemporalnych. W orzecznictwie i doktrynie powstały zatem wątpliwości dotyczące zakresu czasowego stosowania skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Rozstrzygając te wątpliwości w uchwale siedmiu sędziów z 26 października 2005 r. (sygn. akt III BZP 1/05) Sąd Najwyższy uznał, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje jedynie od orzeczeń, które stały się prawomocne po 1 września 2004 r. W ocenie Sądu Najwyższego, przemawiała za tym funkcjonalna i systemowa wykładnia art. 5 ustawy zmieniającej k.c.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że zaskarżony przepis zamyka drogę sądową dochodzenia naruszonych praw oraz uniemożliwia rozpoznanie sprawy o odszkodowanie za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej polegające na wydaniu orzeczenia sądu cywilnego.
Uzasadniając rozstrzygnięcie, Trybunał Konstytucyjny przypomniał o znaczeniu konstytucjonalizacji odpowiedzialności władzy publicznej. W art. 77 ust. 1 konstytucji zagwarantowano bowiem prawo podmiotowe do domagania się odszkodowania za niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że od momentu wejścia w życie Konstytucji RP (tj. od 17 października 1997 r.) istnieje podstawa roszczeń z tytułu szkody wyrządzonej niezgodnym z prawem orzeczeniem sądu (art. 417 k.c. w związku z art. 77 ust. 1 konstytucji). Zarazem jednak warunkiem prawnym dochodzenia tego roszczenia jest uprzednie stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego zaskarżony przepis uniemożliwiał realizację - opartego na art. 417 k.c. w związku z art. 77 ust. 1 konstytucji - roszczenia odszkodowawczego przez to, że ograniczał zakres czasowy skargi o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem jedynie do orzeczeń, które stały się prawomocne po 1 września 2004 r. Od 17 października 1997 r. do 1 września 2004 r. brak było uniwersalnego i powszechnego instrumentu procesowego umożliwiającego stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnych orzeczeń.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że zaskarżony przepis zamyka poszkodowanym drogę sądową i zarazem pozbawia ich prawa do prawidłowo ukształtowanej procedury sądowej oraz prawa do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sądu odszkodowawczego. Od 17 października 1997 r. do 1 września 2004 r. poszkodowani nie mogli bowiem efektywnie korzystać z przysługującego im prawa do sądu w zakresie postępowania odszkodowawczego.
Wyrok ma charakter zakresowego rozstrzygnięcia intertemporalnego. Nie oznacza on zatem usunięcia całego przepisu z systemu prawnego. Skutkiem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego jest utrata mocy obowiązującej jedynie oznaczonego w sentencji fragmentu normy wyrażonej w art. 5 ustawy zmieniającej k.c.
Zakresowa formuła wyroku umożliwia osobom, które przy spełnieniu przesłanek wynikających z art. 4241-42412 k.p.c. legitymują się orzeczeniem, które stało się prawomocne po wejściu w życie Konstytucji RP, dostęp do sądu celem uzyskania stosownego stwierdzenia niezgodności z prawem orzeczenia dla potrzeb postępowania odszkodowawczego.
Przewodniczący składu orzekającego: wiceprezes TK Janusz Niemcewicz, sprawozdawca: sędzia TK Mirosław Wyrzykowski.
Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.