Komunikat po Drukuj

Uprawnienia samorządu notarialnego; egzamin notarialny K 4/07

26 marca 2008 r. o godz. 9.30 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał wniosek Krajowej Rady Notarialnej dotyczący uprawnień samorządu notarialnego.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że 
- art. 12 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie w brzmieniu nadanym przez art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw jest zgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji.
- art. 12 § 2 pkt 2-4 powyższej ustawy w brzmieniu nadanym przez art. 3 pkt 3 ustawy z 30 czerwca 2005 r. jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.
- art. 12 § 3 w związku z art. 12 § 2 pkt 2 powyższej ustawy, w brzmieniu nadanym przez art. 3 pkt 3 ustawy z 30 czerwca 2005 r. jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.
- art. 74 § 1 powyższej ustawy, w brzmieniu nadanym przez art. 3 pkt 19 ustawy z 30 czerwca 2005 r. w związku z art. 71b § 1 i art. 71f § 1-3 ustawy z 14 lutego 1991 r. dodanymi przez art. 3 pkt 16 ustawy z 30 czerwca 2005 r. jest zgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji.
- art. 74 § 2 ustawy z 14 lutego 1991 r. w brzmieniu nadanym przez art. 3 pkt 19 ustawy z 30 czerwca 2005 r., w zakresie, w jakim dotyczy osób wymienionych w art. 12 § 2 pkt 2-4 ustawy z 14 lutego 1991 r. jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.
- art. 74 § 6 powyższej ustawy w brzmieniu nadanym przez art. 3 pkt 19 ustawy z 30 czerwca 2005 r. w zakresie, w jakim pomija udział samorządu notarialnego w ustalaniu zestawu pytań i tematów egzaminu notarialnego, sporządzanego w każdym roku przez Ministra Sprawiedliwości, jest niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji.
(link do sentencji w całości pod komunikatem prasowym)

Przedmiotem wniosku Krajowej Rady Notarialnej były zarzuty dotyczące niekonstytucyjności: 
- powołania na notariusza osób, które zajmowały stanowisko sędziego lub prokuratora; 
- dopuszczenia do egzaminu notarialnego kilku kategorii osób bez odbytej aplikacji notarialnej; 
- pozbawienia wpływu organów samorządu notarialnego na zakres przedmiotowy egzaminu notarialnego oraz niewystarczającej reprezentacji tegoż samorządu w składzie komisji przeprowadzających egzamin notarialny.

Zgodnie z zaskarżoną ustawą do złożenia egzaminu notarialnego bez odbycia aplikacji mogą przystąpić:
- osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych były zatrudnione na podstawie umowy o pracę na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie dłuższym niż 8 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu notarialnego, 
- osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych wykonywały osobiście, w sposób ciągły na podstawie umów, do których stosuje się przepisy o zleceniu, usługi polegające na stosowaniu lub tworzeniu prawa przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie dłuższym niż 8 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu notarialnego, 
- osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych prowadziły, przez okres co najmniej 5 lat działalność gospodarczą wpisaną do Ewidencji Działalności Gospodarczej, jeżeli przedmiot tej działalności obejmował świadczenie pomocy prawnej. Trybunał stwierdził, że powyższy przepis jest niezgodny z wymogiem dostatecznej określoności prawa. Brak jest dostatecznej precyzji w wyodrębnieniu osób "zatrudnionych na podstawie umowy o pracę na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa" przez wymagany okres co najmniej pięciu lat. Sformułowanie "stanowisk związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa" nie precyzuje rodzaju stanowiska. Określenie to nie wskazuje, czy chodzi o udział merytoryczny tak wskazanych osób w "tworzeniu" lub "stosowaniu" prawa, czy także - o zatrudnienie na stanowiskach nie wymagających umiejętności prawniczych.. Określenie dotyczące "wykonywania (...) usług polegających na tworzeniu prawa" nie ma realnego odpowiednika w obowiązującym systemie prawnym RP. Wprowadzenie tego określenia jest zatem przejawem niestaranności językowej ustawodawcy. Równie nieokreślone i mylące jest pojęcie "usług świadczonych na podstawie umów, do których stosuje się przepisy o zleceniu, polegających na stosowaniu prawa". Wobec nieokreśloności i wynikającej stąd wieloznaczności ten przepis ustawy - Prawo o notariacie, w brzmieniu znowelizowanym, nie spełnia wymogów poprawnej legislacji.

Zgodnie z kwestionowanym przepisem, "pięcioletni okres zatrudnienia w ramach stosunku pracy, ustala się jako sumę okresów pracy, obliczonych z zachowaniem proporcjonalności ich wymiaru". Trybunał uznał ten przepis za niezgodny z konstytucją. Jego wieloznaczność dotyczy zwłaszcza zwrotu "suma okresów pracy obliczonych z zachowaniem proporcjonalności ich wymiaru". Można przypuszczać, że ustawodawca zmierzał do uregulowania sposobu sumowania okresów zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy. Zamiar wyraził jednak w sposób zawiły i nie w pełni jednoznaczny.

Zaskarżony przepis odnosi się do osób, które mogły ubiegać się o powołanie na notariusza bez odbycia aplikacji notarialnej, złożenia egzaminu notarialnego i pracy w charakterze asesora notarialnego co najmniej przez 3 lata. Zawiera on również odesłanie do przepisu, który formułuje ogólne wymogi dla osób ubiegających się o powołanie na notariusza (tj. posiadanie obywatelstwa polskiego, korzystanie w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, nieskazitelny charakter i rękojmia prawidłowego wykonywania zawodu notariusza, ukończenie wyższych studiów prawniczych w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskanie tytułu magistra lub zagranicznych studiów prawniczych uznanych w Rzeczypospolitej Polskiej, ukończenie 26 lat). Trybunał stwierdził niekonstytucyjność tego przepisu.

Trybunał Konstytucyjny dokonał rozróżnienia osób, których dotyczył przepis uprawniający do przystępowania do egzaminu notarialnego. Za niespełniające wymogu dostatecznej określoności i przez to niezgodne z zasadą poprawnej legislacji Trybunał uznał umożliwienie. przystąpienie do egzaminu osobom, które nie odbyły aplikacji notarialnej.

Zakwestionowany przepis znowelizowanej ustawy dotyczył upoważnienia Ministra Sprawiedliwości - i to na zasadzie wyłączności - do sporządzenia zestawu pytań i tematów na potrzeby egzaminu notarialnego. Trybunał uznał go za niezgodny z konstytucją w zakresie, w jakim pominął wymóg współdziałania w określeniu zakresu przedmiotowego zestawu pytań i tematów do egzaminu notarialnego, sporządzanego przez Ministra Sprawiedliwości, z samorządem notarialnym odpowiedzialnym za prowadzenie aplikacji notarialnej. Uniemożliwił więc samorządowi sprawowanie pieczy nad weryfikacją przygotowania zawodowego do wykonywania zawodu notariusza.

Rozprawie przewodniczył Prezes TK Jerzy Stępień, a sprawozdawcą był sędzia TK Marian Grzybowski

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.