Krajowy system ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz wniosków o przyznanie płatności; brak możliwości nadania obojgu małżonkom numerów identyfikacyjnych w sytuacji rozdzielności majątkowej P 40/12
Brak możliwości wpisania do ewidencji i nadania numerów identyfikacyjnych obojgu małżonkom, w sytuacji, gdy istnieje między nimi rozdzielność majątkowa a oboje małżonkowie posiadają i prowadzą odrębne gospodarstwa rolne, narusza konstytucyjną zasadę równości.
3 grudnia 2012 r. o godz. 8.30 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytanie prawne Naczelnego Sądu Administracyjnego dotyczące wpisu do ewidencji producentów i nadawaniu numeru identyfikacyjnego rolnikom pozostającym w związku małżeńskim.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 12 ust. 4 ustawy o systemie ewidencji, w zakresie w jakim nie przewiduje dopuszczalności nadania osobnych numerów identyfikacyjnych każdemu z małżonków, w sytuacji gdy istnieje między nimi rozdzielność majątkowa i prowadzą odrębne gospodarstwa rolne nie jest niezgodny z wynikającymi z art. 2 konstytucji zasadami zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz poprawnej legislacji oraz jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 18 konstytucji.
Powyższy przepis we wskazanym zakresie traci moc obowiązującą z upływem osiemnastu miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.
W pozostałym zakresie Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie.
Trybunał Konstytucyjny wskazał, że problem konstytucyjny w niniejszej sprawie jest związany z nieuwzględnieniem w kwestionowanym przepisie okoliczności, iż jest możliwa i – jak choćby pokazuje stan faktyczny sprawy, na tle której NSA wystąpił z pytaniem prawnym – w praktyce występuje sytuacja, gdy każdy z małżonków prowadzi odrębne gospodarstwo rolne. Tymczasem kwestionowana regulacja umożliwia wpisanie do rejestru producentów i nadanie numeru identyfikacyjnego tylko jednemu małżonkowi.
Trybunał Konstytucyjny zauważył, że ustawa o systemie ewidencji realizuje na gruncie prawa polskiego obowiązek ustanowienia systemu zarządzania i kontroli wynikający obecnie z art. 14 rozporządzenia Rady (WE) nr 73/2009 z 19 stycznia 2009 r. ustanawiającego wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego dla rolników w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiającego określone systemy wsparcia dla rolników. System zarządzania i kontroli związany jest z ochroną interesów finansowych Unii Europejskiej. Nałożony na państwa członkowskie obowiązek utworzenia systemu zarządzania i kontroli ma na celu zwiększenie skuteczności i kontroli wsparcia unijnego.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, nie można przyjąć, aby z zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikał zakaz stanowienia przez ustawodawcę przepisów dotyczących warunków przyznawania pomocy z funduszów przewidzianych w ramach wspólnej polityki rolnej ze względu na przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego odnoszące się do stosunków majątkowych między małżonkami. Biorąc pod uwagę sposób sformułowania zarzutu, należy stwierdzić, że sąd pytający wnioskuje o kontrolę zgodności przepisów ustawy o systemie ewidencji z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego; Trybunał Konstytucyjny nie ma kompetencji do dokonywania tzw. kontroli poziomej.
Trybunał Konstytucyjny – uwzględniając treść zarzutu naruszenia zasady poprawnej legislacji i przytoczoną przez NSA argumentację – stwierdził, że NSA nie poddał w wątpliwość sposobu sformułowania kwestionowanego przepisu, czy też jego precyzji lub zakresu zastosowania. NSA zakwestionował treść art. 12 ust. 4 ustawy o systemie ewidencji, co nie może stanowić przedmiotu oceny z punktu widzenia zasady poprawnej legislacji.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, z treści uzasadnienia pytania prawnego wynika, że NSA zarzuca naruszenie przez zaskarżony przepis zasady równości wyrażony w art. 32 ust. 1 w związku z art. 18 konstytucji. Kwestionowany przepis różnicuje sytuację między posiadaczami gospodarstw rolnych, którzy pozostają w związku małżeńskim, a posiadaczami, którzy nie pozostają w związku małżeńskim, a także różnicuje sytuację samych małżonków, z których tylko jeden jest wpisany do ewidencji producentów. Trybunał Konstytucyjny zauważył, że zróżnicowanie wynikające z obowiązywania art. 12 ust. 4 ustawy o systemie ewidencji nie pozostaje w bezpośrednim związku z celem przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma. Stosowanie zaskarżonego przepisu może spowodować wyłączenie wsparcia z funduszy przewidzianych w ramach wspólnej polityki rolnej pewnej kategorii rolników pozostających w związku małżeńskim i posiadających odrębne gospodarstwo rolne ale niewpisanych do ewidencji i z tego powodu pozbawionych statusu producenta rolnego.
Trybunał Konstytucyjny, uzasadniając orzeczenie o odroczeniu mocy obowiązującej o 18 miesięcy, wskazał, że wyeliminowanie z porządku prawnego art. 12 ust. 4 ustawy o systemie ewidencji w zakwestionowanym zakresie nie jest wystarczające dla przywrócenia stanu zgodności z konstytucją. Niezbędna jest interwencja ustawodawcy. Oprócz nadania nowego brzmienia art. 12 ust. 4 ustawy o systemie ewidencji, z uwzględnieniem niniejszego wyroku, niezbędne jest zamieszczenie w ustawie przepisów, które będą przeciwdziałać nadużyciom, polegającym na pozornych lub sztucznych podziałach gospodarstw rolnych dla uzyskania nienależnych lub wyższych płatności, a w szczególności przyznanie kompetencji kontrolnych właściwemu organowi w trakcie postępowania o wpis do ewidencji i nadanie numeru ewidencyjnego, a także później, już po dokonaniu wpisu do ewidencji przy przyznawaniu konkretnych płatności. Stworzenie niezbędnej regulacji prawnej w nowym stanie prawnym, jaki powstanie w wyniku niniejszego wyroku związane jest również ze spoczywającym na właściwych organach polskich obowiązkiem sprawowania kontroli dla ochrony interesów gospodarczych Unii Europejskiej oraz odzyskiwania kwot wypłaconych nienależnie beneficjentom.
Rozprawie przewodniczył sędzia TK Marek Zubik, sprawozdawcą był wiceprezes TK Stanisław Biernat.