Upoważnienie Ministra Sprawiedliwości do żądania od prezesa sądu apelacyjnego akt spraw sądowych. U 9/13
Kwestionowany przepis, w części obejmującej słowa „ , a w uzasadnionych przypadkach – także akt sądowych”, jest niezgodny z konstytucją.
8 maja 2014 r. o godz. 8.30 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Prokuratora Generalnego dotyczący upoważnienia Ministra Sprawiedliwości do żądania od prezesa sądu apelacyjnego akt spraw sądowych.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie nadzoru administracyjnego nad działalnością administracyjną sądów powszechnych w części obejmującej słowa „ , a w uzasadnionych przypadkach – także akt sądowych”, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 konstytucji. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.
Zaskarżony przepis rozporządzenia dookreśla ustawową regulację zewnętrznego nadzoru nad działalnością administracyjną sądów w zakresie zapewnienia właściwego toku wewnętrznego urzędowania sądu związanego bezpośrednio ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości oraz wykonywaniem innych zadań z zakresu ochrony prawnej. Na podstawie tego przepisu Minister Sprawiedliwości przyznał sobie kompetencję do żądania akt sądowych w ramach nadzoru zewnętrznego.
Podstawowym problemem było rozstrzygnięcie, czy przyznanie Ministrowi Sprawiedliwości kompetencji do żądania akt sprawy sądowej, w toku sprawowanego przez niego zewnętrznego nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów, mieści się w przedmiotowym zakresie upoważnienia ustawowego z art. 37i prawa o ustroju sądów powszechnych (dalej: p.u.s.p.) Innymi słowy, czy upoważnienie do unormowania „szczegółowego trybu sprawowania nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów” obejmuje przyznanie Ministrowi Sprawiedliwości dostępu do akt spraw sądowych. Wiąże się z tym rozstrzygnięcie tego, czy zakwestionowany przepis – w zakresie, w jakim przyznaje Ministrowi Sprawiedliwości kompetencję do żądania akt spraw sądowych – ma charakter wykonawczy w stosunku do ustawy upoważniającej, w sytuacji milczenia ustawy na ten temat, a także czy materia związana z dostępem do akt spraw sądowych stanowi „materię ustawową”.
Trybunał Konstytucyjny, odwołując się do swego utrwalonego orzecznictwa stwierdził, że przyznanie sobie przez Ministra Sprawiedliwości w zakwestionowanym przepisie rozporządzenia kompetencji do żądania od prezesów sądów apelacyjnych akt sądowych narusza art. 92 ust. 1 konstytucji z dwóch powodów.
Minister Sprawiedliwości w sposób niebudzący wątpliwości wykroczył poza przedmiotowy zakres upoważnienia. Ustawodawca nie uregulował bowiem w ustawie upoważniającej dostępu do akt sądowych. Nie przewidział nawet zrębów trybu dostępu do tych akt. Minister Sprawiedliwości zinterpretował przepis upoważniający w sposób ekstensywny, oderwany od zakresu normowania ustawy upoważniającej. Trybunał zwrócił także uwagę, że kompetencja do żądania akt sądowych w ramach czynności nadzorczych nie może być traktowana jako element trybu sprawowania tego nadzoru, ale jako środek tego nadzoru. Środka takiego nie określił ustawodawca. Wykreował go dopiero zaskarżony przepis rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości. Tym samym rozporządzenie nabrało charakteru samoistnego źródła prawa.
Materia objęta treścią zakwestionowanego § 20 rozporządzenia, obejmująca dostęp Ministra Sprawiedliwości do akt spraw sądowych jest niewątpliwie materią ustawową. Określenie podmiotów, które mają prawo wglądu do akt sądowych musi być uregulowane w ustawie. Problematyka ta wiąże się ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości, ustrojową pozycją sądów i korzystaniem przez jednostki z konstytucyjnych wolności i praw, w tym prywatności. W konsekwencji uregulowanie w akcie wykonawczym kwestii udostępniania organom władzy wykonawczej akt spraw sądowych oznacza wejście rozporządzenia w materię ustawową.
Trybunał Konstytucyjny dostrzegł wprawdzie wagę zarzutu naruszenia przez zakwestionowany przepis zasady podziału i równowagi władz oraz zasady odrębności władzy sądowniczej (art. 10 ust. 1, art. 173 konstytucji), a także zasady niezawisłości sędziowskiej (art. 179 ust. 1), w zakresie w jakim przepis ten przyznaje Ministrowi Sprawiedliwości kompetencję do żądania akt sądowych, w szczególności do zakończenia rozpoznawania sprawy przez sąd. Zgodnie jednak z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, po stwierdzeniu niezgodności § 20 rozporządzenia z art. 92 ust. 1 konstytucji, postanowił umorzyć postępowanie w zakresie badania zgodności zaskarżonego przepisu z pozostałymi wzorcami kontroli z uwagi na zbędność wydania wyroku.
Rozprawie przewodniczyła sędzia TK Sławomira Wronkowska – Jaśkiewicz, sprawozdawcą był sędzia TK Marek Zubik.