Upoważnienie Ministra Sprawiedliwości do żądania od prezesa sądu apelacyjnego akt spraw sądowych. U 9/13
8 maja 2014 r. o godz. 8.30 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Prokuratora Generalnego dotyczący upoważnienia Ministra Sprawiedliwości do żądania od prezesa sądu apelacyjnego akt spraw sądowych.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie nadzoru administracyjnego nad działalnością administracyjną sądów powszechnych w zakresie, w jakim upoważnia Ministra Sprawiedliwości do żądania od prezesa sądu apelacyjnego akt spraw sądowych – z art. 10 ust. 1, art. 173, art. 178 ust. 1, art. 47 w związku z art. 51 ust. 2 i 5 w związku z art. 31 ust. 3 oraz z art. 92 ust. 1 konstytucji i z art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych.
Jak podkreśla wnioskodawca, zaskarżony § 20 rozporządzenia w sprawie nadzoru administracyjnego nad działalnością administracyjną sądów powszechnych stanowi wykonanie delegacji ustawowej zawartej w art. 37i ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych. Upoważnia ona Ministra Sprawiedliwości do określenia, w drodze rozporządzenia, szczegółowego trybu sprawowania nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów w zakresie zapewnienia właściwego toku wewnętrznego urzędowania, bezpośrednio związanego z wykonywaniem przez sąd zadań odnoszących się do wymierzania sprawiedliwości, a także sposób dokumentowania czynności nadzorczych i sporządzania informacji rocznych o działalności sądów. § 20 rozporządzenia stanowi, że w ramach kontroli wykonywania obowiązków nadzorczych przez prezesów sądów apelacyjnych Minister Sprawiedliwości może żądać od prezesa sądu apelacyjnego przedstawienia, w zakreślonym terminie, informacji lub dokumentów dotyczących wykonywania tych obowiązków, a w uzasadnionych przypadkach – także akt spraw sądowych.
Wnioskodawca podkreśla, że zgodnie z ustawą o ustroju sądów powszechnych, nadzór nad działalnością sądów w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy. Wewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością sądów w zakresie zapewnienia właściwego toku wewnętrznego urzędowania sądu, bezpośrednio związanego z wykonywaniem przez sąd zadań odnoszących się do wymierzania sprawiedliwości i ochrony prawnej, sprawują prezesi sądów. Zewnętrzny nadzór nad tą działalnością sprawuje Minister Sprawiedliwości przez służbę nadzoru, którą stanowią sędziowie delegowani do ministerstwa w trybie art. 77 ustawy o ustroju sądów powszechnych.
Zgodnie z ustawą o ustroju sądów powszechnych, prezes sądu w ramach wewnętrznego nadzoru administracyjnego w szczególności bada sprawność postępowania w poszczególnych sprawach, kontroluje działalność sekretariatu wydziału, bada prawidłowość przydzielania sędziom i referendarzom sądowym spraw oraz równomiernego obciążenia ich pracą.
Prezes sądu apelacyjnego i prezes sądu okręgowego, w ramach czynności z zakresu wewnętrznego nadzoru administracyjnego, mogą ponadto przeprowadzać wizytację obejmującą pełną działalność administracyjną sądu lub wydziału sądu oraz lustrację obejmującą wybrane zagadnienia z działalności administracyjnej sądu lub wydziału sądu. Osoby sprawujące wewnętrzny nadzór administracyjny mają prawo wglądu w czynności sądów, mogą żądać wyjaśnień oraz usunięcia uchybień oraz mogą być obecne na rozprawie toczącej się z wyłączeniem jawności. Natomiast Minister Sprawiedliwości w ramach zewnętrznego nadzoru administracyjnego analizuje informacje roczne o działalności sądów (sporządzane przez prezesów sądów apelacyjnych), ustala ogólne kierunki wewnętrznego nadzoru administracyjnego , wykonywanego przez prezesów sądów administracyjnych, kontroluje wykonywanie obowiązków nadzorczych przez prezesów sądów apelacyjnych oraz wydaje stosowne zarządzenia. W przypadku stwierdzenia istotnych uchybień w działalności administracyjnej sądu lub niewykonania przez prezesa sądu apelacyjnego zarządzeń wydawanych przez Ministra Sprawiedliwości w ramach zewnętrznego nadzoru administracyjnego, minister może zarządzić przeprowadzenie lustracji sądu lub wydziału oraz działalności nadzorczej prezesa.
W ocenie wnioskodawcy, § 20 rozporządzenia budzi wątpliwości z uwagi na zapisaną w konstytucji zasadę trójpodziału władzy, odrębność władzy sądowniczej i niezawisłość sędziowską. Ustawa o ustroju sądów powszechnych nie zawiera zapisu zrównującego uprawnienia osób sprawujących nadzór zewnętrzny z tymi sprawującymi wewnętrzny nadzór administracyjny w zakresie wglądu w czynności sądów.
Uprawnienie Ministra Sprawiedliwości do kontrolowania wykonywania obowiązków nadzorczych przez prezesów sądów apelacyjnych nie ma, zdaniem wnioskodawcy, bezpośredniego przełożenia na prawo nieograniczonego żądania akt spraw sądowych. Dla zapewnienia sprawności i skuteczności zewnętrznego nadzoru administracyjnego nie jest konieczne uzyskiwanie akt spraw sądowych. Ponadto, jak wskazuje wnioskodawca, Minister Sprawiedliwości nie został wymieniony wśród podmiotów, którym ustawa o ustroju sądów powszechnych (w art. 37) przyznała prawo wglądu w czynności sądów.
Przyznanie sobie, aktem niższego rzędu, prawa do żądania akt spraw sądowych i tym samym do przetwarzania zgromadzonych w nich danych sensytywnych stanowi wreszcie, jak podkreśla Prokurator Generalny, naruszenie art. 51 ust. 5 i art. 31 ust. 3 konstytucji. Uprawnienie do żądania akt i związana z tym możliwość przetwarzania przez władzę wykonawczą wrażliwych danych osobowych dotykają bowiem, w ocenie wnioskodawcy, materii związanych z prawami i wolnościami jednostki, i jako takie powinny być w całości uregulowane ustawowo.
Rozprawie będzie przewodniczyła sędzia TK Sławomira Wronkowska – Jaśkiewicz, sprawozdawcą będzie sędzia TK Marek Zubik.