Określenie katalogu zbieranych informacji o jednostce za pomocą środków technicznych w działaniach operacyjnych; zasady niszczenia pozyskanych danych. K 23/11
1, 2, 3 kwietnia i 30 lipca 2014 r. Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznawał połączone wnioski Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Prokuratora Generalnego dotyczące określenia katalogu zbieranych informacji o jednostce za pomocą środków technicznych w działaniach operacyjnych oraz zasad niszczenia pozyskanych danych.
W wyroku z 30 lipca 2014 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
1)
a) art. 19 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji,
b) art. 9e ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej,
c) art. 36c ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej,
d) art. 31 ust. 1 pkt 17 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych)
– rozumiane w ten sposób, że dotyczą określonych w polskiej ustawie karnej przestępstw ściganych na mocy umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, są zgodne z art. 2, art. 47 i art. 49 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji oraz z art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2,
2) art. 27 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji jest niezgodny z art. 2, art. 47 i art. 49 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji,
3)
a) art. 27 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu w zakresie, w jakim obejmuje zwrot „i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa”,
b) art. 27 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. c ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu,
c) art. 31 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego w zakresie, w jakim obejmuje zwrot „a także innych ustawach i umowach międzynarodowych”
– są zgodne z art. 2, art. 47 i art. 49 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji oraz z art. 8 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,
4)
a) art. 19 ust. 6 pkt 3 ustawy o Policji,
b) art. 9e ust. 7 pkt 3 ustawy o Straży Granicznej,
c) art. 36c ust. 4 pkt 3 ustawy o kontroli skarbowej,
d) art. 31 ust. 7 pkt 3 ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych,
e) art. 27 ust. 6 pkt 3 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu,
f) art. 31 ust. 4 pkt 3 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego,
g) art. 17 ust. 5 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym
– rozumiane w ten sposób, że właściwy organ zarządzający kontrolę operacyjną wskazuje określony w prawie rodzaj środka technicznego uzyskiwania informacji i dowodów oraz ich utrwalania stosowany w indywidualnej sprawie, są zgodne z art. 2 i art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji,
5)
a) art. 20c ust. 1 ustawy o Policji,
b) art. 10b ust. 1 ustawy o Straży Granicznej,
c) art. 36b ust. 1 pkt 1 ustawy o kontroli skarbowej,
d) art. 30 ust. 1 ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych,
e) art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu,
f) art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego,
g) art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym,
h) art. 75d ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej
– przez to, że nie przewidują niezależnej kontroli udostępniania danych telekomunikacyjnych, o których mowa w art. 180c i art. 180d ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne, są niezgodne z art. 47 i art. 49 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji,
6)
a) art. 19 ustawy o Policji,
b) art. 9e ustawy o Straży Granicznej,
c) art. 36c ustawy o kontroli skarbowej,
d) art. 31 ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych,
e) art. 27 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu,
f) art. 31 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego,
g) art. 17 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym
– w zakresie, w jakim nie przewidują gwarancji niezwłocznego, komisyjnego i protokolarnego zniszczenia materiałów zawierających informacje objęte zakazami dowodowymi, co do których sąd nie uchylił tajemnicy zawodowej bądź uchylenie było niedopuszczalne, są niezgodne z art. 42 ust. 2, art. 47, art. 49, art. 51 ust. 2 i art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji,
7) art. 36b ust. 5 ustawy o kontroli skarbowej jest zgodny z art. 51 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji,
8)
a) art. 28 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu,
b) art. 32 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego,
c) art. 18 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym
– w zakresie, w jakim nie przewidują zniszczenia danych niemających znaczenia dla prowadzonego postępowania, są niezgodne z art. 51 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji,
9) art. 75d ust. 5 ustawy o Służbie Celnej w zakresie, w jakim zezwala na zachowanie materiałów innych, niż zawierające informacje mające znaczenie dla postępowania w sprawach wykroczeń skarbowych lub przestępstw skarbowych określonych w rozdziale 9 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy, jest niezgodny z art. 51 ust. 4 konstytucji.
Przepisy wymienione w punktach 2, 5, 6 i 8, w zakresach w nich wskazanych, tracą moc obowiązującą z upływem osiemnastu miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.
Zdania odrębne do wyroku zgłosili sędziowie TK: Wojciech Hermeliński i Marek Zubik.
1. W dniu 30 lipca 2014 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie siedmiu połączonych wniosków Rzecznika Praw Obywatelskich i Prokuratora Generalnego. Wnioski te dotyczyły przepisów regulujących stosowanie kontroli operacyjnej i udostępnianie danych telekomunikacyjnych Policji, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, organom kontroli skarbowej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Centralnemu Biuru Antykorupcyjnemu oraz – co dotyczy wyłącznie udostępniania danych telekomunikacyjnych – Służbie Celnej.
2. Trybunał Konstytucyjny szeroko przypomniał dotychczasowe ustalenia na temat konstytucyjnie chronionego zakresu prywatności (art. 47) oraz tajemnicy komunikowania się (art. 49 konstytucji), a także jakie wymagania muszą spełniać przepisy regulujące niejawne pozyskiwanie informacji o jednostkach.
2.1. Prywatność stanowi wolność konstytucyjnie chronioną ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami. Przede wszystkim oznacza to swobodę działania jednostek w ramach wolności, tak długo, aż ustawa nie określi jej granic. Tylko jednoznaczna regulacja ustawowa może nakładać ograniczenia w zakresie podejmowania określonych zachowań mieszczących się w ramach konkretnej wolności. Nie każda jednak regulacja jest dopuszczalna w świetle norm, zasad i wartości konstytucyjnych.
2.2. Konstytucyjną ochroną wynikającą z art. 47, art. 49 oraz art. 51 ust. 1 konstytucji objęte są wszelkie sposoby przekazywania wiadomości, w każdej formie komunikowania się, bez względu na ich fizyczny nośnik (np. rozmowy osobiste i telefoniczne, korespondencja pisemna, faks, wiadomości tekstowe i multimedialne, poczta elektroniczna, przekazywanie wiadomości za pomocą portali internetowych). Ochrona ta obejmuje nie tylko treść wiadomości, ale także okoliczności procesu porozumiewania się. W ramach konstytucyjnie gwarantowanej wolności człowieka i jego autonomii informacyjnej mieści się ochrona przed niejawnym monitorowaniem jednostki oraz prowadzonych przez nią rozmów, nawet w miejscach publicznych i ogólnie dostępnych. Nie ma znaczenia, czy wymiana informacji dotyczy życia ściśle prywatnego czy prowadzonej działalności zawodowej, w tym gospodarczej. Nie ma bowiem takiej sfery życia osobistego człowieka, której konstytucyjna ochrona byłaby wyłączona, bądź samoistnie ograniczona.
2.3. Trybunał zwrócił uwagę na znaczenie Internetu i innych nowoczesnych form komunikowania się jednostek. Wyjaśnił, że ochrona konstytucyjnych wolności i praw w związku z korzystaniem z Internetu i innych elektronicznych sposobów porozumiewania się na odległość nie różni się od ochrony dotyczącej tradycyjnych form komunikowania się, czy też innej aktywności.
2.4. Dokonując oceny zaskarżonych przepisów dotyczących czynności operacyjno-rozpoznawczych, Trybunał Konstytucyjny odwołał się do własnego, dotychczasowego orzecznictwa, utrwalonego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i sądów konstytucyjnych niektórych państw europejskich w tym zakresie.
3. W pierwszym punkcie sentencji Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 19 ust. 1 pkt 8 ustawy o Policji, art. 9e ust. 1 pkt 7 ustawy o Straży Granicznej, art. 36c ust. 1 pkt 5 ustawy o kontroli skarbowej, art. 31 ust. 1 pkt 17 ustawy o Żandarmerii Wojskowej – rozumiane w ten sposób, że dotyczą określonych w polskiej ustawie karnej przestępstw ściganych na mocy umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie – są zgodne z art. 2, art. 47 i art. 49 konstytucji w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji oraz z art. 8 Konwencji europejskiej.
3.1. Zaskarżone w ramach tej grupy przepisy regulują przedmiotowy zakres kontroli operacyjnej. Ustawodawca przewidział w nich możliwość zarządzenia kontroli operacyjnej celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców oraz uzyskania i utrwalenia dowodów „przestępstw ściganych na mocy umów lub porozumień międzynarodowych”. Ustawodawca nie wskazał, w jakich konkretnie umowach oraz porozumieniach międzynarodowych mają być określone przestępstwa ani nie sprecyzował, o jakie rodzaje przestępstw chodzi, czy też jakim dobrom prawnym mają zagrażać.
3.2. Trybunał dostrzegł wątpliwości interpretacyjne powstające na tle językowej interpretacji tych przepisów. Uznał jednak za możliwe przyjęcie wykładni zgodnej z konstytucją. Skoro przepisy te upoważniają do niejawnej ingerencji w konstytucyjne wolności i prawa jednostek, polegającej na poddaniu kontroli operacyjnej i pozyskaniu za jej pomocą informacji dotyczących życia prywatnego lub objętych tajemnicą komunikowania się, to w świetle art. 31 ust. 3 konstytucji sprecyzowanie okoliczności, w jakich ingerencja taka będzie konstytucyjnie dopuszczalna, może mieć miejsce wyłącznie w aktach normatywnych o randze co najmniej ustawy. Uwzględniając, że kontrola operacyjna dotyczy wolności i praw konstytucyjnych jednostek, a jednocześnie wymaga unormowania ustawowego (vide: art. 89 ust. 1 pkt 2 i 5 konstytucji), warunek ten będą spełniały wyłącznie umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą w ustawie.
3.3. Przestępstwa ścigane na mocy obecnie obowiązujących umów międzynarodowych mających rangę umów ratyfikowanych za uprzednią zgodą w ustawie mogą być jednocześnie uznane za przestępstwa poważne w stopniu uzasadniającym dopuszczalność zarządzenia kontroli operacyjnej. Nie prowadzą więc do nieproporcjonalnej ingerencji w prawo do ochrony prywatności i tajemnicę komunikowania się gwarantowane przez art. 47, art. 49 konstytucji oraz art. 8 Konwencji europejskiej.
4. W punkcie 2 sentencji Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność art. 27 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. b ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego z art. 2, art. 47 i art. 49 konstytucji w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.
4.1. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich zakwestionowane przepisy nie pozwalają rozstrzygnąć, w jakich przypadkach dopuszczalne jest zarządzenie kontroli operacyjnej, a co za tym idzie dopuszczalne jest niejawne pozyskiwanie informacji o osobach.
4.2. Trybunał Konstytucyjny podzielił zarzuty Rzecznika Praw Obywatelskich co do niezgodności z konstytucją art. 27 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. b ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Podtrzymał także stanowisko zajęte w postanowieniu o sygn. S 4/10, w którym wymagał od ustawodawcy precyzyjnego określenia typów przestępstw godzących w podstawy ekonomiczne państwa.
Wobec posłużenia się przez ustawodawcę zwrotem nieostrym, odwołującym się do bliżej nieokreślonych „przestępstw godzących w podstawy ekonomiczne państwa”, faktyczne granice niejawnej ingerencji w wolności oraz prawa człowieka nie są wyznaczone w sposób dostatecznie określony przez ustawodawcę, a faktycznie przez organy stosujące prawo. Pojęcie zawarte w zakwestionowanym przepisie nie jest także znane systemowi prawnemu. Brakuje zatem możliwości, chociażby przez odwołanie się do wykładni z analogii, precyzyjnego ustalenia, o jakie czyny chodzi.
5. W punkcie 3 lit. a sentencji Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 27 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie w zakresie, w jakim obejmuje zwrot „i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa”, jest zgodny z art. 2, art. 47 i art. 49 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji oraz z art. 8 Konwencji europejskiej.
Zdaniem wnioskodawcy, przepis ten umożliwia stosowanie kontroli operacyjnej w odniesieniu do bliżej nieokreślonych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa.
Zdaniem Trybunału zwrot „przestępstwa godzące w bezpieczeństwo państwa” występuje w systemie prawa (m.in. w art. 112 ust. 1 pkt 1 Kodeksu karnego). Nie budzi także nadmiernych trudności interpretacyjnych. Określone zostało wobec tego dobro prawnie chronione, a w konsekwencji natura przestępstwa, co do którego może być stosowana kontrola operacyjna. Spełnione są zatem minimalne wymagania, których należało oczekiwać od przepisu prawa pozwalającego na zastosowanie kontroli operacyjnej.
6. W punkcie 3 lit. b sentencji Trybunał uznał art. 27 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. c ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego za zgodny z art. 2, art. 47 i art. 49 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji oraz z art. 8 Konwencji europejskiej.
Przepis ten upoważnia do stosowania kontroli operacyjnej w celu rozpoznawania, zapobiegania lub ścigania przestępstw korupcji popełnianych przez określone w tym przepisie osoby pełniące funkcje publiczne, jeśli czyny te mogą godzić w bezpieczeństwo państwa.
Trybunał Konstytucyjny nie podzielił zarzutów podniesionych przez Rzecznika Praw Obywatelskich wobec tego przepisu. Ustawodawca dostatecznie precyzyjnie określił typ przestępstwa, zarówno od strony podmiotowej, jak i przedmiotowej, co do którego może być zarządzona kontrola operacyjna. Pojęcie korupcji jest znane ustawodawstwu i nie budzi nadmiernych trudności interpretacyjnych.
7. W punkcie 3 lit. c sentencji, Trybunał Konstytucyjny uznał art. 31 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego w zakresie, w jakim obejmuje zwrot „a także innych ustawach i umowach międzynarodowych”, za zgodny z art. 2, art. 47 i art. 49 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 8 Konwencji europejskiej.
Trybunał Konstytucyjny nie podzielił argumentów Prokuratora Generalnego mających przemawiać za niekonstytucyjnością tego przepisu.
Ustawodawca sprecyzował podmiotową, jak i przedmiotową stronę przestępstw, których rozpoznawanie, wykrywanie i ściganie uzasadnia zarządzenie kontroli operacyjnej. Określił w szczególności, że chodzi o przestępstwa przeciwko konkretnym dobrom prawnie chronionym: pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne. Ustalenie, o jakie dokładnie czyny zabronione chodzi nie powinno stwarzać ponadprzeciętnych trudności dla obywatela.
Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne stanowią najpoważniejsze zagrożenia dla uznanych konstytucyjnie dóbr. Trudno jest w konsekwencji stwierdzić, że stosowanie kontroli operacyjnej w tym przypadku stanowi nieproporcjonalną ingerencję w wolności i prawa gwarantowane w art. 47 i art. 49 Konstytucji. Trybunał nie znalazł także racjonalnych argumentów przemawiających za naruszeniem art. 8 Konwencji europejskiej.
8. W punkcie 4 sentencji Trybunał orzekł, że art. 19 ust. 6 pkt 3 ustawy o Policji, art. 9e ust. 7 pkt 3 ustawy o Straży Granicznej, art. 36c ust. 4 pkt 3 ustawy o kontroli skarbowej, art. 31 ust. 7 pkt 3 ustawy o Żandarmerii Wojskowej, art. 27 ust. 6 pkt 3 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, art. 17 ust. 5 pkt 3 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym i art. 31 ust. 4 pkt 3 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego – rozumiane w ten sposób, że właściwy organ zarządzający kontrolę operacyjną wskazuje określony w prawie rodzaj środka technicznego uzyskiwania informacji i dowodów oraz ich utrwalania stosowany w indywidualnej sprawie, są zgodne z art. 2 i art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.
8.1. Zakwestionowane przepisy regulują sposób prowadzenia kontroli operacyjnej za pomocą „środków technicznych”. Rzecznik Praw Obywatelskich podniósł zarzut, że ustawa nie określa, jakiego rodzaju środki techniczne i jakiego rodzaju informacje o jednostce mogą być pozyskiwane.
8.2. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego z punktu widzenia zasady określoności prawa i ustawowej formy ograniczeń konstytucyjnych wolności i praw nie jest bezwzględnie konieczne unormowanie w ustawie zamkniętego katalogu środków technicznych kontroli operacyjnej. W niektórych przypadkach może być to wręcz szkodliwe dla sprawności oraz efektywności działań operacyjnych służb zważywszy, że sposoby przekazywania informacji są coraz bardziej wyrafinowane. Konieczne jest natomiast, aby w przepisach prawa określono rodzaje środków technicznych, a organ zarządzający kontrolę operacyjną wskazywał, jaki konkretnie środek techniczny może być w indywidualnej sprawie zastosowany.
Trybunał podzielił przy tym argumentację Marszałka Sejmu co do istnienia wystarczających gwarancji proceduralnych, chroniących przed arbitralnością w stosowaniu kontroli operacyjnej.
9. W punkcie 5 sentencji Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 20c ust. 1 ustawy o Policji, art. 10b ust. 1 ustawy o Straży Granicznej, art. 36b ust. 1 pkt 1 ustawy o kontroli skarbowej, art. 30 ust. 1 ustawy o Żandarmerii Wojskowej, art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i art. 75d ust. 1 ustawy o Służbie Celnej – przez to, że nie przewidują niezależnej kontroli nad udostępnieniem danych telekomunikacyjnych, o których mowa w art. 180c i art. 180d ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. z 2014 r. poz. 243, ze zm.) są niezgodne z art. 47 i art. 49 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.
9.1. Przepisy te regulują pozyskiwanie przez służby policyjne i ochrony państwa danych telekomunikacyjnych, zatrzymywanych przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Służby te mogą mieć udostępnione trojakiego rodzaju dane: identyfikujące użytkownika usługi (abonenta), tzw. dane bilingowe oraz dane o lokalizacji.
9.2. W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny odniósł się do zarzutu niedostatecznych gwarancji proceduralnych, związanych z brakiem zewnętrznej kontroli udostępniania danych telekomunikacyjnych. Zarzut ten pozostawał bowiem wspólny dla wszystkich przepisów, które zostały zakwestionowane w ramach tej grupy.
9.3. Skoro pozyskiwanie tych danych dokonuje się w sposób niejawny, bez wiedzy i woli podmiotów, o których informacje są gromadzone, a zarazem przy ograniczonej kontroli społecznej, brak niezależnej kontroli nad tym procesem stwarza ryzyko nadużyć. Może przyczyniać się nie tylko do podejmowania nieuzasadnionej ingerencji w wolności lub prawa osób, ale i stanowić zagrożenie dla demokratycznych mechanizmów sprawowania władzy.
Trybunał Konstytucyjny nie przesądził, jak dokładnie ma wyglądać procedura dostępu do danych telekomunikacyjnych, a w szczególności, czy konieczne ma być w odniesieniu do każdego rodzaju zatrzymywanych danych, o których mowa w art. 180c i art. 180d prawa telekomunikacyjnego uzyskanie zgody na ich udostępnienie. Nie wszystkie dane tego rodzaju powodują taką samą intensywność ingerencji w wolności i prawa człowieka. Trybunał nie przesądził również, czy w każdym przypadku konieczne jest istnienie kontroli uprzedniej, czy wystarczająca może być kontrola następcza. Obecnie jednak w polskim porządku prawnym brak jest jakiejkolwiek kontroli nad pozyskiwaniem danych. W związku z tym przepisy obecnie nie zawierają nawet minimalnych gwarancji wymaganych przez konstytucję.
Stwierdzenie niekonstytucyjności tych przepisów uczyniło zbędnym odnoszenie się do pozostałych zarzutów związanych z dopuszczalnością pozyskiwania danych również w celu zapobiegania i ścigania przestępstw o relatywnie niewielkim stopniu społecznej szkodliwości i brakiem przesłanki subsydiarności.
10. W punkcie 7 sentencji Trybunał uznał art. 19 ustawy o Policji, art. 9e ustawy o Straży Granicznej, art. 36c ustawy o kontroli skarbowej, art. 31 ustawy o Żandarmerii Wojskowej, art. 27 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, art. 17 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym oraz art. 31 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego – w zakresie, w jakim nie przewidują gwarancji niezwłocznego, komisyjnego i protokolarnego zniszczenia materiałów zawierających informacje objęte zakazami dowodowymi, co do których sąd nie uchylił tajemnicy zawodowej bądź uchylenie było niedopuszczalne – za niezgodne z art. 42 ust. 2, art. 47, art. 49, art. 51 ust. 2 i art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
10.1. Odnosząc się do zarzutów sformułowanych przez Prokuratora Generalnego, Trybunał nie znalazł uzasadnienia dla bezwarunkowego wyodrębnienia jakiejkolwiek kategorii podmiotów spod dopuszczalności objęcia czynnościami operacyjno-rozpoznawczymi, w tym pozyskiwania informacji w trybie kontroli operacyjnej. Konstytucja nie przewiduje bowiem w tym zakresie żadnych podmiotowych wyłączeń. Nie oznacza to bynajmniej dopuszczalności pozyskiwania informacji w takim trybie od wszystkich osób w jednakowym stopniu i na jednakowych zasadach. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego wyższe standardy oceny konstytucyjności regulacji niejawnego pozyskiwania informacji o jednostkach dotyczą wiadomości przekazywanych osobom wykonującym zawody zaufania publicznego w ramach wykonywanych przez nie funkcji.
Ustawodawca jest tym samym zobowiązany chronić poufność wiadomości przekazywanych w warunkach dyskrecji osobom wykonującym zawody zaufania publicznego znacznie intensywniej, niż poufność innych informacji przekazywanych między jednostkami. Niemniej jednak, nie jest całkowicie wykluczone umożliwienie służbom policyjnym oraz ochrony państwa pozyskanie informacji o charakterze poufnym, przekazywanym podmiotom wykonującym zawody zaufania publicznego. Wyłączenie informacji uznawanych za stanowiące tajemnicę zawodową, jako bezwzględnie niedopuszczalnych do pozyskania w kontroli operacyjnej, prowadziłoby do istotnych utrudnień w gromadzeniu materiału dowodowego niektórych rodzajów przestępstw, popełnianych np. przy wykorzystaniu nowych technologii. Takie wartościowanie można przeprowadzić ad casum, z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy.
10.2. Zdaniem Trybunału ustawa ma zapewnić stosowne gwarancje proceduralne eliminujące nieuprawnione pozyskiwanie przez służby policyjne oraz ochrony państwa informacji, które – z uwagi na ich treść i okoliczności przekazania – powinny podlegać ochronie prawnej. Pewne modelowe rozwiązanie funkcjonuje w procedurze karnej, w art. 180 § 2 k.p.k. Przepis ten przewiduje możliwość zwolnienia z tajemnicy zawodowej przez sąd, jeżeli jest to konieczne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, zaś dana okoliczność nie może zostać wykazana w inny sposób, niełamiący tajemnicy zawodowej. Podobny mechanizm mógłby obowiązywać także co do kontroli operacyjnej. Obecnie takiego mechanizmu jednak brakuje. Ustawodawca nie przewidział ponadto obowiązku weryfikacji – pod nadzorem sądu – zebranych w toku kontroli operacyjnej materiałów, które mogą zawierać informacje stanowiące tajemnice zawodową.
11. W punkcie 7 sentencji Trybunał Konstytucyjny uznał art. 36b ust. 5 ustawy o kontroli skarbowej za zgodny art. 51 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, ustawodawca w tym przepisie określił przesłanki niszczenia danych telekomunikacyjnych pozyskanych przez wywiad skarbowy zbyt wąsko.
Ocena konstytucyjności art. 36b ust. 5 ustawy o kontroli skarbowej nie może odrywać się od całokształtu unormowań pozyskiwania oraz gromadzenia danych telekomunikacyjnych przez wywiad skarbowy, a zwłaszcza od art. 36d ust. 3 tej ustawy. W ustawie o kontroli skarbowej – na co trafnie zwraca uwagę Marszałek Sejmu – istnieje przepis, obligujący do niszczenia materiałów zbędnych (art. 36d ust. 3). Mechanizm, którego brak zarzuca Rzecznik, istnieje więc w systemie prawa. Mając natomiast na uwadze zakres zaskarżenia, Trybunał nie mógł ocenić w niniejszej sprawi czy konstytucyjnie dopuszczalne jest przechowywanie zgromadzonych danych dla innych postępowań, niż te, w których doszło do pozyskania danych.
12. W punkcie 8 sentencji Trybunał stwierdził, że art. 28 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, art. 18 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym oraz art. 32 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego w zakresie, w jakim nie przewidują zniszczenia danych niemających znaczenia dla prowadzonego postępowania są niezgodne z art. 51 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny podzielił zarzuty Rzecznika Praw Obywatelskich wobec art. 28 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, art. 18 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym oraz art. 32 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego. Warunkiem niejawnego pozyskiwania informacji o osobach, w tym dotyczących ich danych telekomunikacyjnych, jest ustanowienie procedury niezwłocznej selekcji i niszczenia materiałów zbędnych oraz niedopuszczalnych. Rozwiązanie takie zapobiegać może nieuprawnionemu wykorzystaniu przez organy państwa zebranych legalnie informacji i ich przechowywaniu na wszelki wypadek, gdyby w przyszłości okazały się one przydatne dla innych celów.
13. W punkcie 9 sentencji Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 75d ust. 5 ustawy o Służbie Celnej w zakresie, w jakim zezwala na zachowanie materiałów innych, niż zawierające informacje mające znaczenie dla postępowania w sprawach wykroczeń skarbowych lub przestępstw skarbowych określonych w rozdziale 9 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.), jest niezgodny z art. 51 ust. 4 konstytucji.
13.1. Zakwestionowany art. 75d ust. 5 ustawy o Służbie Celnej zobowiązuje Służbę Celną do niszczenia danych telekomunikacyjnych, które są nieprzydatne dla prowadzanego przez Służbę Celną postępowania. Rzecznik zarzucił jednak, że zbyt szeroko określa on przesłanki zachowania zgromadzonych materiałów. Zniszczeniu podlegać mają jedynie te materiały, które nie zawierają informacji mających znaczenie dla postępowania w sprawach o wykroczenia skarbowe lub przestępstwa skarbowe.
13.2. Trybunał Konstytucyjny podzielił zastrzeżenia Rzecznika Praw Obywatelskich w odniesieniu do art. 75d ust. 5 ustawy o Służbie Celnej, choć ocenił problem konstytucyjny nieco inaczej w perspektywie wskazanego przez wnioskodawcę wzorca kontroli, tj. art. 51 ust. 4 konstytucji. Przepis art. 75d ust. 5 ustawy o Służbie Celnej regulujący przesłanki niszczenia materiałów zbędnych dla prowadzonego postępowania nie ma jedynie charakteru proceduralnego, lecz – do pewnego stopnia – również materialny. Określa bowiem ustawowe warunki zgodnego z ustawą zachowania informacji o jednostkach, jakimi są dane telekomunikacyjne. Dopiero przy uwzględnieniu treści art. 75d ust. 1 i 5 można oceniać, czy określone informacje zostały „zebrane w sposób sprzeczny z ustawą”, a co za tym idzie – czy znajduje do nich zastosowanie prawo wyrażone w art. 51 ust. 4 konstytucji. Inaczej mówiąc, ocena legalności zgromadzenia informacji przez Służbę Celną w świetle wskazanego przez wnioskodawcę wzorca kontroli nie może ograniczać się do pierwotnego celu zebrania danych (art. 75d ust. 1). Musi również uwzględniać ustawowe przesłanki ich przechowywania, które z kolei reguluje art. 75d ust. 5 ustawy o Służbie Celnej.
Trybunał nie przesądził natomiast, czy wykorzystywanie pozyskanych danych telekomunikacyjnych dla zapobiegania lub wykrywania wszelkich przestępstw i wykroczeń skarbowych, które są penalizowane w rozdziale 9 k.k.s. można uznać za proporcjonalne w perspektywie masowego i ogólnego charakteru zbierania danych telekomunikacyjnych. Wnioskodawca takiego zarzutu bowiem nie postawił, poprzestając na kwestionowaniu aspektów proceduralnych. W szczególności nie wskazał, jako wzorca kontroli w niniejszej sprawie, art. 31 ust. 3 Konstytucji.
14. Trybunał Konstytucyjny dostrzegł różne powody umorzenia postępowania w pozostałym zakresie.
Po pierwsze, konieczne było to w związku z częściowym cofnięciem wniosku na rozprawie przez Prokuratora Generalnego (co do wskazanego we wniosku z 21 czerwca 2012 r. art. 46 ust. 1 prawa prasowego, jako przepisu związkowego).
Po drugie, postanowił umorzyć postępowanie co do zbadania zgodności art. 31 ust.1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1 lit g ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz art. 31 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 9 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego z art. 2, art. 47, art. 49 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji oraz z art. 8 Konwencji europejskiej. W tym zakresie uznał, że wnioskodawca nie przedstawił uzasadnienia zarzutu niezgodności tych przepisów ze wskazanymi wzorcami kontroli.
Po trzecie, umorzył postępowanie z uwagi na zbędność wydania wyroku w odniesieniu do przepisów, co do których orzekł o niekonstytucyjności przynajmniej z jednym ze wskazanych wzorców kontroli.
15. Trybunał Konstytucyjny postanowił w punkcie II sentencji o odroczeniu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów wskazanych w punkcie 2, 5, 6, i 8 sentencji. Chodzi tu o przepisy dotyczące: kontroli operacyjnej w ustawie o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w odniesieniu do „przestępstw godzących w podstawy ekonomiczne państwa” (punkt 2), pozyskiwania danych telekomunikacyjnych (punkt 5), ochrony tajemnicy zawodowej w toku kontroli operacyjnej (punkt 6) i niszczenia zbędnych danych telekomunikacyjnych w ustawach o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (pkt 8).
Oznacza to – co potwierdza dotychczasowe orzecznictwo TK – że w okresie odroczenia, przepisy te pozostają w dalszym ciągu częścią systemu prawa i mogą być stosowanie przez organy władzy publicznej. Dalsze ich stosowanie musi wszakże uwzględniać, że przepisy te utraciły domniemanie konstytucyjności.
Takie rozstrzygnięcie motywowane było przede wszystkim koniecznością ograniczenia ryzyka braku efektywnych mechanizmów walki z zagrożeniami, a w konsekwencji wzrostu przestępczości, bądź choćby osłabienia możliwości ich zapobiegania czy wykrywania.
Rozprawie przewodniczył, II sprawozdawca prezes TK Andrzej Rzepliński, I sprawozdawcą był sędzia TK Marek Zubik.