Wysokość grzywien za wykroczenia. U 4/13
30 września 2014 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Prokuratora Generalnego dotyczący wysokości grzywien za wykroczenia.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
1. Przepisy tabeli A, stanowiącej załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 listopada 2003 r. w sprawie wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych za wybrane rodzaje wykroczeń, jak również całe rozporządzenie nie są niezgodne z art. 33 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń w związku z:
– art. 34, art. 51 § 1 i 2, art. 64 § 1, art. 65, art. 67 § 1, art. 77, art. 78, art. 81, art. 82 § 1-5, art. 117, art. 140, art. 141 oraz art. 145 ustawy – Kodeks wykroczeń,
– art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach,
– art. 178, art. 179 pkt 2, art. 181, art. 183, art. 184 ust. 3, art. 187 oraz art. 188 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze,
– art. 431 ust. 1 oraz art. 45 pkt 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi,
– art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych,
– art. 96 § 1 oraz art. 95 § 6 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia,
2. Przepisy tabeli B, stanowiącej załącznik do rozporządzenia powołanego w punkcie 1, jak również całe rozporządzenie nie są niezgodne z art. 33 ustawy – Kodeks wykroczeń w związku z:
– art. 34, art. 84, art. 85 § 1, art. 86 § 1 i 2, art. 88, art. 90, art. 91, art. 92 § 1, art. 92a, art. 94 § 1, art. 95, art. 96 § 1 pkt 2, 4 i 5, art. 97, art. 100 pkt 2 i 4, art. 101 oraz art. 102 ustawy – Kodeks wykroczeń,
– art. 96 § 1 oraz art. 95 § 6 ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.
3. Przepisy tabeli C, stanowiącej załącznik do rozporządzenia powołanego w punkcie 1, jak również całe rozporządzenie nie są niezgodne z art. 33 ustawy – Kodeks wykroczeń w związku z:
– art. 34 ustawy – Kodeks wykroczeń,
– art. 92 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym oraz załącznikiem nr 1 do tej ustawy,
– art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o systemie tachografów cyfrowych,
– art. 96 § 1 i § 1a pkt 2 oraz art. 95 § 6 ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.
4. Przepisy tabel A, B i C, stanowiących załącznik do rozporządzenia powołanego w punkcie 1 w zakresie, w jakim określają wysokość stawek mandatów, są zgodne z art. 95 § 6 i art. 96 § 1 i § 1a pkt 2 ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz z art. 92 ust. 1 konstytucji.
5. Przepisy tabel A, B i C, stanowiących załącznik do rozporządzenia powołanego w punkcie 1 oraz całe rozporządzenie są zgodne z art. 42 ust. 1 konstytucji.
6. Lp. 195 i lp. 196 tabeli B, stanowiącej załącznik do rozporządzenia powołanego w punkcie 1 są zgodne z art. 95 § 6 ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz z art. 92 ust. 1 konstytucji.
7. Lp. 190 tabeli B, stanowiącej załącznik do rozporządzenia powołanego w punkcie 1 w zakresie, w jakim dotyczy ochrony urządzeń kontrolnych, jest niezgodna z art. 85 § 1 ustawy – Kodeks wykroczeń, art. 95 § 6 ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz z art. 92 ust. 1 konstytucji.
8. Lp. 241 i lp. 242 tabeli B, stanowiącej załącznik do rozporządzenia powołanego w punkcie 1 są niezgodne z art. 86 § 1 i 2 ustawy – Kodeks wykroczeń, art. 95 § 6 ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz z art. 92 ust. 1 konstytucji.
9. Lp. 1-10 tabeli C, stanowiącej załącznik do rozporządzenia powołanego w punkcie 1 są niezgodne z art. 92 ust. 1 i 2 ustawy o transporcie drogowym oraz załącznikiem nr 1 do tej ustawy, a także z art. 95 § 6 ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz z art. 92 ust. 1 konstytucji.
10. Lp. 47 tabeli C, stanowiącej załącznik do rozporządzenia powołanego w punkcie 1 jest niezgodna z art. 24 ust. 4 pkt 7 ustawy o systemie tachografów cyfrowych, art. 95 § 6 ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz z art. 92 ust. 1 konstytucji.
Przepisy wymienione w punktach 7, 8, 9 i 10, w zakresach tam wskazanych, tracą moc obowiązującą z upływem sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.
Badając zarzuty podniesione w niniejszej sprawie Trybunał Konstytucyjny odniósł się w pierwszej kolejności do zarzutu braku możliwości indywidualizacji sankcji za wykroczenia z uwzględnieniem ustawowych okoliczności mających wpływ na jej wymiar w odniesieniu do poszczególnych typów czynów określonych w przepisach, które zostały powołane jako przepisy związkowe do art. 33 i art. 34 kodeksu wykroczeń (dalej k.w.)
W ocenie Trybunału powyższe wzorce kontroli nie stanowią adekwatnego wzorca kontroli zaskarżonych przepisów. W art. 33 k.w. ustawodawca posłużył się pojęciem „organu orzekającego”, które w świetle poglądów doktryny, odnosi się obecnie wyłącznie do sądów. Tylko sądy są wyposażone w kompetencje do orzekania kary. Organami tymi nie są natomiast organy uprawnione do nakładania mandatów.
Następnie Trybunał zbadał zarzut naruszenia art. 95 § 6, 96 § 1 i § 1a pkt 2 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej: k.p.s.w.) oraz art. 92 ust. 1 konstytucji przez przepisy Tabeli A, B i C Załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 listopada 2003 r. w sprawie wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych za wybrane rodzaje wykroczeń w zakresie, w jakim określają wysokość stawek mandatów.
Zarzut naruszenia powyższych przepisów został sformułowany w oparciu o dokonaną przez Prokuratora Generalnego wykładnię art. 95 § 6 k.w. zawierającego upoważnienie do wydania rozporządzenia. Prokurator Generalny nie zakwestionował zgodności z konstytucją treści art. 95 § 6 k.p.s.w., lecz dokonał jego prokonstytucyjnej wykładni. Niezgodność zaskarżonych przepisów ma być natomiast konsekwencją porównania ich treści z art. 95 § 6 k.p.s.w. w rozumieniu przedstawionym przez wnioskodawcę.
W związku z tak sformułowanym zarzutem wskazać należy, że art. 95 § 6 k.p.s.w. w interpretacji przyjętej przez Prokuratora Generalnego prowadzi do podważenia racjonalności ustawodawcy. W takim wypadku należałoby bowiem uznać, że ustawodawca wydał upoważnienie do wydania rozporządzenia, w którym nakazał określenie wysokości stawek grzywien nakładanych w drodze mandatu karnego za wybrane rodzaje wykroczeń przez ich przyjęcie w kwotach wskazanych w odpowiednich ustawach. To natomiast wyklucza sens wydania rozporządzenia, które będzie powtarzało jedynie w odpowiednim zakresie treść przepisów ustaw. Przepis w znaczeniu nadanym mu przez wnioskodawcę nie może być wzorcem kontroli zaskarżonych przepisów. Prokurator Generalny nie zdołał tym samym obalić domniemania konstytucyjności zaskarżonych przepisów rozporządzenia, jak i całego rozporządzenia.
Nie ulega wątpliwości, że sposób sformułowania delegacji ustawowej powoduje wiele trudności związanych z rozumieniem jego treści, jednakże nie zostały one podniesione we wniosku Prokuratora Generalnego.
Odnosząc się do zarzutu niezgodności przepisów Tabeli A, B i C Załącznika do rozporządzenia, jak i całego rozporządzenia z art. 42 ust. 1 konstytucji Trybunał wziął pod uwagę, że zaskarżone rozporządzenie zostało wydane w celu ujednolicenia sposobu reakcji organów uprawnionych do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za określone wykroczenia. Przy czym jednym z zasadniczych argumentów określenia stawek mandatów była walka z korupcją i wyeliminowanie targowania się z funkcjonariuszami o wysokość mandatu.
Trybunał uznał, że kwestia określania wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych mieści się w zakresie dopuszczalnego doprecyzowania elementów czynu zabronionego w akcie wykonawczym. Postępowanie mandatowe jest postępowaniem szczególnym, prowadzonym na podstawie przepisów kodeksu postępowania w sprawie wykroczeń. Oparte jest na innych zasadach niż postępowanie przed sądem. Jego celem jest przede wszystkim szybka reakcja państwa na fakt popełnienia wykroczenia przez sprawcę, która ma jednocześnie pełnić funkcje zapobiegawcze i wychowawcze. Zwraca się uwagę na dobrowolność poddania się karze i rezygnację przez sprawcę wykroczenia z prawa do rozpoznania sprawy przez sąd, a także na brak orzekania w przedmiocie procesu. Sprawca może odmówić przyjęcia mandatu co oznacza powrót do ogólnych zasad postępowania w sprawach o wykroczenia.
Ponadto odnosząc się do odrębnych zarzutów podniesionych przez Prokuratora Generalnego w stosunku do niektórych przepisów Trybunał stwierdził niezgodność z ustawami i konstytucją przepisów: Lp. 190 w zakresie, w jakim zakwestionowany przepis dotyczy ochrony urządzeń kontrolnych, Lp. 1-10 i 47 Tabeli C Załącznika do rozporządzenia ze względu na rozszerzenie zakresu penalizacji.
Trybunał stwierdził natomiast, że przepisy Lp. 190, 195, 196 Tabeli B Załącznika do rozporządzenia nie naruszają wskazanych przez Prokuratora Generalnego wzorców kontroli.
Trybunał umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.
Rozprawie przewodniczył sędzia TK Mirosław Granat, sprawozdawcą był sędzia TK Leon Kieres.