Nielegalny pobór energii elektrycznej; dopuszczalność stosowania wobec osoby fizycznej za ten sam czyn odpowiedzialności karnej i odpowiedzialności cywilnej o charakterze sankcyjnym - opłata P 50/13
21 października 2014 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytanie prawne Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia Wydział V Karny dotyczące nielegalnego poboru energii elektrycznej oraz dopuszczalności stosowania wobec osoby fizycznej za ten sam czyn odpowiedzialności karnej i odpowiedzialności cywilnej o charakterze sankcyjnym.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 278 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny oraz art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne w zakresie, w jakim dopuszczają jednoczesne stosowanie wobec tej samej osoby fizycznej, za ten sam czyn polegający na nielegalnym poborze energii elektrycznej, odpowiedzialności karnej za przestępstwo kradzieży energii z art. 278 § 5 ustawy – Kodeks karny oraz opłaty przewidzianej w art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne, są zgodne z art. 2 konstytucji.
Problem konstytucyjny w niniejszej sprawie przedstawiony w pytaniu prawnym przez sąd pytający sprowadzał się do odpowiedzi na pytanie, czy kumulacja za czyn stanowiący nielegalny pobór energii i jednocześnie kradzież energii odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 278 § 5 ustawy – Kodeks karny oraz stosowania opłaty przewidzianej w art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne stanowi naruszenie zasady ne bis in idem, ze względu na naruszenie zakazu podwójnego karania za ten sam czyn.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że opłata z art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne jest środkiem prawnym z dziedziny prawa cywilnego. Jest ona traktowana przez ustawodawcę jako alternatywna w stosunku do zasad ogólnych metoda dochodzenia odszkodowania za nielegalny pobór energii, zawierająca specyficzny sposób ustalania wysokości owego odszkodowania, która to wysokość ma gwarantować przedsiębiorstwu energetycznemu pełną restytucję szkód. Jest ona nakładana przez przedsiębiorstwo energetyczne, a zatem podmiot prywatny, a następnie egzekwowana na drodze postępowania cywilnego.
Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że odpowiedzialność cywilna może pełnić, poza główną funkcją kompensacyjną, także inne funkcje, w tym prewencyjną i represyjną. Trybunał uznał, że opłata z art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne poza funkcją kompensacyjną realizuje także funkcję prewencyjną, a nawet uzupełniająco – ze względu na wysokość tejże opłaty – represyjną, co nie powoduje jednak utraty przez tę opłatę charakteru środka prawnego z zakresu prawa cywilnego.
Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że treścią zakazu podwójnego karania wynikającego z art. 2 konstytucji jest również konieczność zachowania odpowiedniej proporcji pomiędzy środkami prawnymi realizującymi funkcje represyjne. W związku z tym sąd, dokonując prawnokarnej oceny zachowania sprawcy za przestępstwo, winien uwzględnić w odpowiednim zakresie przy wyborze środka i sposobu prawnokarnej reakcji za popełnione przestępstwo w ramach dyrektyw i zasad wymiaru kary fakt poniesienia przez sprawcę innej niż karna odpowiedzialności za ten sam czyn, realizującej uzupełniająco funkcję represyjną. Sąd nie jest bowiem związany wyłącznie zasadami i dyrektywami wymiaru kary określonymi expressis verbis w ustawie karnej, ale jest zobowiązany do stosowania również zasad i dyrektyw wymiaru kary, które nie zostały wyrażone implicite w kodeksie karnym, ale mają swoje konstytucyjne podstawy.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że kumulacja stosowania wobec tej samej osoby za ten sam czyn opłaty z art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne i odpowiedzialności karnej za przestępstwo kradzieży energii z art. 278 § 5 ustawy – Kodeks karny nie prowadzi do naruszenia zasady ne bis in idem, wynikającej z art. 2 konstytucji. Opłata z art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne jest bowiem środkiem prawnym z dziedziny prawa cywilnego, w przeciwieństwie do odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 278 § 5 ustawy – Kodeks karny. Jednocześnie sąd ma możliwość uwzględnienia w odpowiednim zakresie w ramach zasad i dyrektyw wymiaru kary przy wyborze środka prawnokarnej reakcji za popełnione przestępstwo z art. 278 § 5 ustawy – Kodeks karny faktu obciążenia sprawcy opłatą z art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo energetyczne, jeżeli opłata ta realizowała również funkcję represyjną.
Rozprawie przewodniczył prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą był sędzia TK Mirosław Granat.