Prawo autorskie K 15/13
Sięgnięcie przez ustawodawcę, w przypadku kwestionowanego przepisu, do pojęć niedookreślonych należy uznać za uzasadnione charakterem regulacji prawnoautorskiej, stosowanej w warunkach dynamicznych zmian doby nowych technologii – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
17 lutego 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący praw autorskich.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 115 ust. 3 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest zgodny z art. 42 ust. 1 konstytucji.
Na podstawie zakwestionowanego przez Rzecznika Praw Obywatelskich art. 115 ust. 3 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku podlega ten, „kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej w inny sposób niż określony w ust. 1 lub ust. 2 narusza cudze prawa autorskie lub prawa pokrewne określone w art. 16, art. 17, art. 18, art. 19 ust. 1, art. 191, art. 86, art. 94 ust. 4 lub art. 97, albo nie wykonuje obowiązków określonych w art. 193 ust. 2, art. 20 ust. 1-4, art. 40 ust. 1 lub ust. 2”.
Przedmiotem prawnokarnej ochrony na podstawie art. 115 ust. 3 ww. ustawy są więc: autorskie prawa osobiste (art. 16), autorskie prawa majątkowe (art. 17 i 18), prawa majątkowe twórcy i jego spadkobierców (art. 19 ust. 1 lub ust. 2), prawa do wynagrodzenia z tytułu droit de suite (art. 191), prawa majątkowe twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów oraz wydawców (art. 20 ust. 1–4), prawa majątkowe Funduszu Promocji Twórczości (art. 40 ust. 1 lub 2), prawa do artystycznych wykonań (art. 86), prawa do fonogramów i wideogramów (art. 94 ust. 4 ) i prawa do nadań (art. 97). Sprawcą tego czynu zabronionego może być każdy.
Użycie klauzuli „w inny sposób niż określony w ust. 1 i ust. 2” sprawia, że kwestionowany przepis dopełnia art. 115 ust. 1 i ust. 2. Użyte sformułowanie stanowi jednocześnie negatywne dookreślenie typu czynu zabronionego w art. 115 ust. 3. Spod jego działania wyłączone zostały bowiem wymienione we wcześniejszych ustępach: przywłaszczenie autorstwa, wprowadzenie w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, rozpowszechnienie bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie albo publiczne zniekształcenie takiego utworu, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie.
Naruszenie może polegać zarówno na działaniu, jak i zaniechaniu, gdy niewykonanie obowiązków - wyłącznie na zaniechaniu. Karalne będzie tylko takie zachowanie, które narusza prawa autorskie. Istotne przy tym dla wykładni tego przepisu jest użycie zwrotu „w celu”, który przesądza o kierunkowym charakterze tego przestępstwa. Można je więc popełnić wyłącznie z zamiarem bezpośrednim, ukierunkowanym na osiągnięcie korzyści majątkowych. Powołanym we wniosku wzorcem kontroli jest art. 42 ust. 1 konstytucji, zgodnie z którym odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Ten przepis konstytucji wyraża zasadę, że zakaz albo nakaz obwarowany sankcją karną powinien być sformułowany w sposób precyzyjny i ścisły. Wymagania dotyczące określoności przepisów prawa represyjnego wymagają bowiem, aby podstawowe znamiona czynu zabronionego zostały sformułowane w sposób na tyle jednoznaczny, precyzyjny i jasny, aby samo ryzyko karalności było rozpoznawalne dla adresatów normy.
Wymóg określoności nie jest spełniony jedynie w takim wypadku, gdy adresat normy prawnokarnej nie jest w sprawie zrekonstruować zasadniczych znamion czynu zabronionego.
Trybunał przypomina, że zgodnie z wcześniejszym orzecznictwem konstytucyjnym standard określoności przepisów prawnych, także w zakresie normowania art. 42 ust. 1 konstytucji, nie wyklucza możliwości posługiwania się w obrębie prawa karnego pewnym marginesem swobody regulacyjnej państwa. Dlatego standard ten w zakresie regulacji karnej, jakkolwiek stawiający wyższe wymagania ustawodawcy, nie wymaga jasności czy komunikatywności wyrażenia zakazu lub nakazu prawnego w stopniu absolutnym (wyrok TK z 28 stycznia 2003 r., sygn. K 2/02). Zasada określoności ustawy karnej nie wyklucza posługiwania się przez ustawodawcę zwrotami niedookreślonymi lub ocennymi, jeśli ich desygnaty można ustalić (wyrok TK z 23 stycznia 2003 r., sygn. K 2/02).
W przypadku kwestionowanego przepisu sięgnięcie przez ustawodawcę do pojęć niedookreślonych należy uznać za uzasadnione charakterem regulacji prawnoautorskiej, stosowanej w warunkach dynamicznych zmian doby nowych technologii. Stąd ustawodawca zastosował konstrukcję tzw. przestępstwa skutkowego, a więc takiego, o którym decyduje wystąpienie określonego skutku, nie sposób doprowadzenia do tego skutku.
Rozprawie przewodniczył prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą był sędzia TK Zbigniew Cieślak.