Występek o charakterze chuligańskim SK 47/13
PRL-owska geneza instytucji występku o charakterze chuligańskim nie może przesądzać o stwierdzeniu niekonstytucyjności art. 115 § 21 kodeksu karnego – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
9 czerwca 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę K. B. dotyczącą występku o charakterze chuligańskim.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 115 § 21 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, w części obejmującej słowa: „jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego”, jest zgodny z art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 2 konstytucji.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Zgodnie z art. 115 § 21 kodeksu karnego, „występkiem o charakterze chuligańskim jest występek polegający na umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na część lub nietykalność cielesną, na bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego”. Uznanie czynu za występek o charakterze chuligańskim skutkuje zaostrzeniem odpowiedzialności karnej, polegającym na wymierzeniu kary w wysokości nie niższej od dolnej granicy zagrożenia przewidzianego w ustawie zwiększonego o połowę (art. 57a § 1 k.k.), obligatoryjnym orzeczeniu nawiązki na rzecz pokrzywdzonego (art. 57a § 2 k.k.), a także wyłączeniu możliwości odstąpienia od wymierzenia kary (art. 59 § 1 k.k.) oraz zawieszenia wykonania kary (art. 69 § 4 zdanie pierwsze k.k.). W szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd może jednak warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności także wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim (art. 69 § 4 zdanie drugie k.k.).
Zasadniczy problem, rozpatrywany przez Trybunał Konstytucyjny dotyczył tego, czy ustawowa definicja występku o charakterze chuligańskim jest dostatecznie jasna i precyzyjna w świetle konstytucyjnych wymagań określoności przepisów karnych (art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji). Skarżący upatrywał naruszenia tych wymagań w nagromadzeniu w art. 115 § 21 k.k. niedostatecznie – jego zdaniem – precyzyjnych znamion „działania publicznie”, „bez powodu albo z oczywiście błahego powodu” oraz „okazywania przez to rażącego lekceważenia porządku prawnego”.
W swoim orzecznictwie Trybunał przyjmuje, że orzeczenie o niekonstytucyjności danej regulacji nie może wynikać wyłącznie z abstrakcyjnego stwierdzenia niedookreśloności tekstu prawnego. Pozbawienie mocy obowiązującej przepisu z powodu braku wymaganej precyzyjności czy jasności prawa powinno być traktowane jako środek ostateczny, stosowany dopiero wówczas, gdy inne metody usuwania wątpliwości dotyczących treści przepisu, w szczególności przez jego sądową interpretację, okażą się niewystarczające. Podtrzymując to stanowisko, Trybunał stwierdził, że w aktualnym orzecznictwie sądowym nie występują istotne rozbieżności w wykładni zakwestionowanych przez skarżącego elementów definicji legalnej występku o charakterze chuligańskim w stopniu, który uniemożliwia ustalenie treści tej definicji. Znamię „działania publicznie” należy do znamion utrwalonych w tradycji polskich regulacji karnych i istnieje w szeregu przepisów obowiązującego kodeksu karnego. Z kolei znamiona działania „bez powodu albo z oczywiście błahego powodu” oraz „okazywania przez to rażącego lekceważenia dla porządku prawnego” są znamionami ocennymi, których niedookreśloność nie przekracza poziomu akceptowalnego z punktu widzenia wymagań jasności i precyzyjności regulacji karnej. Stosowanie znamion ocennych jest przy tym techniką znaną prawu karnemu i nierzadko konieczną ze względu na potrzebę wykluczenia nadmiernej kazuistyki regulacji. Co więcej, przy określeniu, czy czyn spełnia kryteria ustalone w art. 115 § 21 k.k., miarodajny pozostaje bogaty dorobek orzecznictwa i doktryny, wypracowany na podstawie bardzo podobnej definicji zawartej w kodeksie karnym z 1969 r. oraz na gruncie obowiązującego k.k. z 1997 r.
Ponadto, w ocenie Trybunału, PRL-owska geneza instytucji występku o charakterze chuligańskim nie może przesądzać o stwierdzeniu niekonstytucyjności art. 115 § 21 kodeksu karnego. Ta sama instytucja prawna, funkcjonująca w innym otoczeniu normatywnym i aksjologicznym, może bowiem służyć realizacji zupełnie innych celów niż te, które były pierwotnie zakładane. Przywracając do obowiązującego kodeksu karnego instytucję występku o charakterze chuligańskim na mocy ustawy z 2006 r. ustawodawca miał na celu zaostrzenie odpowiedzialności karnej oraz zwiększenie sprawności sądzenia i karania osób, które popełniają drobne, uciążliwe przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu i mieniu. Chodziło przede wszystkim o zachowania tzw. pseudokibiców związane z meczami piłkarskimi, a także o przypadki wandalizmu polegające na dewastacji mienia użyteczności publicznej. Cele te, mające uzasadniać utrzymanie przez ustawodawcę instytucji występku o charakterze chuligańskim, nie straciły aktualności.
Rozprawie przewodniczył sędzia TK Marek Kotlinowski, sprawozdawcą była sędzia TK Teresa Liszcz.