Straż Pożarna - zasady przyznawania rekompensaty finansowej za służbę w czasie wolnym od służby SK 39/14
Brak prawa do rekompensaty finansowej za okres przedłużonej służby odbytej przed 1 lipca 2010 r. nie narusza art. 66 ust. 2 konstytucji, skoro przepisy obowiązujące w tym okresie gwarantowały strażakowi czas wolny od pracy w postaci płatnego dodatkowego urlopu wypoczynkowego – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
5 października 2015 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną J. P. dotyczącą Straży Pożarnej (zasady przyznawania rekompensaty finansowej za służbę w czasie wolnym od służby).
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 2 ustawy z 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o Państwowej Straży Pożarnej, w części zawierającej słowa „w okresie rozliczeniowym bezpośrednio poprzedzającym wejście w życie niniejszej ustawy”, jest zgodny z art. 64 ust. 2 oraz z art. 66 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Jedynym przepisem poddanym merytorycznej kontroli był art. 2 ustawy zmieniającej ustawę o Państwowej Straży Pożarnej, który zakwestionowano w części zawierającej słowa: „w okresie rozliczeniowym bezpośrednio poprzedzającym wejście w życie niniejszej ustawy”. Za adekwatne wzorce kontroli dla tego przepisu Trybunał uznał art. 64 ust. 2 oraz art. 66 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji. W pozostałym zakresie postępowanie zostało umorzone z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku.
Pierwszy z zarzutów zgłoszony przez skarżącego pod adresem art. 2 nowelizacji dotyczył naruszenia istoty prawa do rekompensaty za przedłużony czas służby. Prawo to skarżący wywodził z art. 66 ust. 2 konstytucji, który gwarantuje pracownikowi prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy, corocznych płatnych urlopów oraz maksymalnych norm czasu pracy. W ocenie TK, istota prawa do rekompensaty za przedłużony czas służby nie została naruszona.
Ustawodawca nie wyłączył bowiem możliwości uzyskania rekompensaty za czas przedłużonej służby w okresie do 30 czerwca 2010 r. W tym okresie formą ekwiwalentu był płatny dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze do 18 dni rocznie, który przysługiwał strażakom m.in. z tytułu pełnienia służby w warunkach „szczególnie uciążliwych ze względu na przedłużony czas służby”. Od 1 stycznia 2011 r. urlop ten został ograniczony do 13 dni rocznie, zaś w pozostałym zakresie – zastąpiony przez rekompensatę finansową.
Rekompensata finansowa nie jest podstawową, lecz uzupełniającą formą kompensacji przedłużonego czasu służby strażaka. Podstawową formą kompensacji jest przyznanie strażakowi czasu wolnego od służby, który najlepiej realizuje prawo do ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa i higieny służby funkcjonariuszy służb mundurowych. Dopiero wówczas, gdy udzielenie czasu wolnego od służby nie jest możliwe, uzasadnione jest sięgnięcie do środka zastępczego, jakim jest rekompensata finansowa. Trybunał uznał zatem, że brak prawa do rekompensaty finansowej za okres przedłużonej służby odbytej przed 1 lipca 2010 r. nie narusza art. 66 ust. 2 konstytucji, skoro przepisy obowiązujące w tym okresie gwarantowały strażakowi czas wolny od pracy w postaci płatnego dodatkowego urlopu wypoczynkowego.
Przepisy dotyczące strażaków przewidują ciągłość realizacji prawa do kompensacji za przedłużony czas służby oraz płynne przejście z poprzedniej regulacji prawnej gwarantującej realizację tego prawa w naturze do obecnej regulacji prawnej, w której prawo to realizowane jest w naturze lub – w razie braku takiej możliwości – w postaci rekompensaty finansowej. Rekompensata, która przysługiwałaby skarżącemu przed wejściem w życie art. 2 ustawy nowelizującej pozostała w tej samej formie, tj. w postaci możliwości uzyskania czasu wolnego od służby, a dodatkowo pojawiła się nowa forma rekompensaty, tj. rekompensata pieniężna. Jej wsteczne działanie zostało ograniczone jedynie do okresu rozliczeniowego bezpośrednio poprzedzającego wejście w życie nowelizacji. W przypadku skarżącego owa ciągłość rekompensaty w postaci możliwości otrzymania czasu wolnego została jednak przerwana w następstwie dobrowolnego odejścia ze służby.
TK podkreślił, że art. 66 ust. 2 konstytucji ma w znacznym stopniu charakter odsyłający. Przewiduje bowiem, że właściwą treść praw, o których mowa w tym przepisie określać mają ustawy. Ustawodawca uprawniony jest zarówno do określenia szczegółowych treści prawa wynikającego z tego przepisu, jak i do wprowadzenia ograniczeń w tym zakresie. Ponadto art. 81 konstytucji przewiduje, że prawo to może być dochodzone jedynie w granicach określonych w ustawie. Oznacza to ograniczenie zakresu roszczeń, jakie na podstawie art. 66 konstytucji mogą przysługiwać jednostce.
Trybunał przypomniał, że znaczna swoboda regulacyjna ustawodawcy zwykłego w powiązaniu z zasadą domniemania konstytucyjności ustaw oznacza, iż uznanie niekonstytucyjności ustawy jest możliwe tylko wtedy, gdy zostaną przedstawione argumenty w sposób niewątpliwy wykazujące, że kwestionowana regulacja ustawowa prowadzi do naruszenia „istoty” danego prawa, w szczególności poprzez wydrążenie tego prawa z jego rzeczywistej treści. Skoro ocena celowości i trafności rozstrzygnięć parlamentu wykracza poza zakres kompetencji sądownictwa konstytucyjnego, a skarżący nie wykazał naruszenia istoty prawa wynikającego z art. 66 ust. 2 konstytucji, to nie ma podstaw do orzeczenia niekonstytucyjności kwestionowanego przepisu.
Drugi zarzut dotyczył naruszenia prawa do równej ochrony rekompensaty za przedłużony czas służby (art. 64 ust. 2 konstytucji). Skarżący podkreślał zróżnicowanie ochrony prawnej przyznanej strażakom znajdującym się w takiej jak on sytuacji prawnej oraz strażakom, którym przełożony udzielił czasu wolnego w zamian za przedłużony czas służby, a także funkcjonariuszom innych służb mundurowych, którzy mieli prawo do rekompensaty finansowej. Trybunał orzekł, że w żadnej z tych sytuacji nie nastąpiło naruszenie art. 64 ust. 2 konstytucji.
Służby mundurowe są kategorią zbiorczą, w skład której wchodzą grupy zawodowe o dość zróżnicowanej specyfice celów i zadań, kompetencji i uprawnień oraz trybu samej służby. W konsekwencji, z samej przynależności do omawianej kategorii nie można a priori wysnuwać wniosku, że status prawny poszczególnych profesji do niej zaliczanych powinien być kształtowany przez ustawodawcę w sposób identyczny. TK uznał, że odmienne uregulowanie prawa do rekompensaty za przedłużony czas służby w przypadku strażaków i funkcjonariuszy innych służb mundurowych nie narusza art. 64 ust. 2 konstytucji.
Rozprawie przewodniczył sędzia TK Andrzej Wróbel, sprawozdawcą był sędzia TK Marek Kotlinowski.