Zasady pobierania opłaty egzekucyjnej przez komornika P 3/14
Ustalenie jednakowej opłaty egzekucyjnej niezależnej od tego, czy obowiązek opróżnienia lokalu z rzeczy lub osób zostanie spełniony dobrowolnie czy też przymusowo spełniony, oznacza równe traktowanie pod względem majątkowym podmiotów, które nie posiadają wspólnej cechy istotnej, a tym samym ich sytuacja nie zasługuje na zrównanie – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
13 października 2015 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytanie prawne Sądu Rejonowego Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu II Wydział Cywilny dotyczące zasad pobierania opłaty egzekucyjnej przez komornika.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 51 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji w zakresie, w jakim nie przewiduje odrębnej stawki opłaty stałej za opróżnienie lokalu mieszkalnego z rzeczy i osób w sytuacji, gdy dłużnik po wezwaniu przez komornika dobrowolnie wykonał obowiązek w wyznaczonym terminie, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 2 konstytucji.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie był art. 51 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji. Ustanawia on stawkę opłaty stałej należnej komornikowi z tytułu opróżnienia lokalu z rzeczy lub osób. Wskazany przepis został zakwestionowany w zakresie, w jakim nie przewiduje odrębnej stawki opłaty stałej za opróżnienie lokalu mieszkalnego z rzeczy i osób w sytuacji, gdy dłużnik po wezwaniu przez komornika dobrowolnie wykonał obowiązek w wyznaczonym terminie.
W kontekście przywołanych przez sąd pytający wzorców kontroli (tj. art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 2 konstytucji i wywodzonej z niego zasady sprawiedliwości społecznej) Trybunał Konstytucyjny zaznaczył, że uzasadnienie pytania prawnego zakłada postrzeganie tych wzorców w sposób niejako „negatywny” w tym sensie, iż naruszający je ustawodawca identycznie traktuje pod względem sytuacji majątkowej zarówno tego dłużnika, który dobrowolnie wykonał obowiązek opróżnienia lokalu, jak i tego, w odniesieniu do którego zachodzi potrzeba podjęcia przez komornika szeregu czynności związanych z przymusowym wprowadzeniem wierzyciela do lokalu. Równość (i sprawiedliwość) w rozumieniu konstytucyjnym zakłada bowiem również różne traktowanie podmiotów różnych, tj. podmiotów, które nie posiadają wspólnej cechy istotnej (zob. np. wyrok TK z 20 października 1998 r., sygn. K 7/98).
W odniesieniu do zarzutów przedstawionych przez sąd pytający Trybunał Konstytucyjny podkreślił przede wszystkim, że akceptowalna jest sytuacja, gdy wysokość opłaty egzekucyjnej nie jest w pełni adekwatna do nakładu pracy komornika i stopnia skuteczności jego działań w ramach konkretnej egzekucji. Jednak zasadnicza koncepcja ustawy o komornikach wymaga, co do zasady, uwzględnienia realnego, a nie czysto formalnie rozumianego, nakładu kosztów, czasu i wysiłku ze strony komornika jako kryterium ustalania wysokości opłaty egzekucyjnej (zob. wyrok TK z 8 maja 2006 r., sygn. P 18/05). Istotnym motywem przyjęcia takiej reguły jest w szczególności konieczność ochrony praw majątkowych dłużnika przed nadmierną (nieproporcjonalną) ingerencją (zob. wyrok TK z 26 lutego 2013 r., sygn. SK 12/11).
Uwzględniając powyższe należy stwierdzić, że regulacja wynikająca z zakwestionowanych przepisów jest nieadekwatna do celów unormowania, ponieważ nie stawia w korzystniejszej sytuacji dłużników, którzy dobrowolnie wykonują zobowiązania. Jednakowa opłata stała z tytułu opróżnienia lokalu z rzeczy lub osób zostanie bowiem pobrana zarówno przy dobrowolnym, jak i przymusowym wykonaniu tego obowiązku. Ustalenie jednakowej opłaty egzekucyjnej niezależnej od tego, czy obowiązek dobrowolnie czy też przymusowo zostanie spełniony, oznacza równe traktowanie pod względem majątkowym podmiotów, które nie posiadają wspólnej cechy istotnej, a tym samym – zasadniczo – ich sytuacja nie zasługuje na zrównanie. Jest to argument za naruszeniem w kwestionowanych przepisach nie tylko zasady równości (wyprowadzanej w niniejszej sprawie z art. 64 ust. 2 konstytucji) i sprawiedliwości społecznej, ale także zasady proporcjonalności ingerencji ustawodawczej w sferę praw majątkowych dłużnika, który dobrowolnie wykonał w terminie obowiązek opróżnienia lokalu mieszkalnego z rzeczy lub osób, po wezwaniu przez komornika. Opłata stała na poziomie ustalonym w zaskarżonych przepisach nie znajduje uzasadnienia w konieczności ochrony innych wartości konstytucyjnych, a w szczególności w potrzebie zagwarantowania pokrycia kosztów działalności komorniczej (skoro – zgodnie z art. 39 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji – komornikowi należy się zwrot wydatków gotówkowych poniesionych w toku egzekucji, co jest gwarancją nieponiesienia strat, niezależnie od skuteczności egzekucji). Pozostaje ona przy tym w rażącej dysproporcji do nakładu pracy komornika. W przypadku dobrowolnego opuszczenia lokalu mieszkalnego przez dłużnika komornik unika m.in. konieczności przymusowego otwarcia lokalu, usuwania oporu dłużnika oraz jego domowników i wymaganej w związku z tym asysty Policji, opisu i usuwania ruchomości znajdujących się w lokalu, a mimo to ma prawo pobrania opłaty w wysokości, która przysługuje w przypadku przymusowego wprowadzenia wierzyciela do lokalu, co wiąże się z niewspółmiernie różnym nakładem pracy komornika. Tym samym, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, wysokość opłat stałych w tych dwóch sytuacjach powinna zostać zróżnicowana, zwłaszcza, że opłata egzekucyjna do pewnego stopnia ma stanowić ekwiwalent za czynności faktycznie podejmowane przez komornika w toku postępowania egzekucyjnego.
Rozprawie przewodniczyła sędzia TK Teresa Liszcz, sprawozdawcą był sędzia TK Zbigniew Cieślak.