Korpus służby cywilnej; układ zbiorowy pracy K 5/15
Ograniczenie działalności związków zawodowych polegające na wyłączeniu możliwości zawierania przez nie układów zbiorowych pracy na rzecz członków korpusu służby cywilnej jest dopuszczalne na tle umów międzynarodowych. Wpisuje się też w porządek publiczny, którego elementem są: ustalanie warunków pracy członków korpusu służby cywilnej w drodze aktów normatywnych, przy udziale (konsultacji) związków zawodowych w ich tworzeniu, a także prawo urzędników do przynależności do związków zawodowych (wolność koalicji) i uprawnienia związków zawodowych do prowadzenia rokowań innych niż zmierzające do zawarcia układu zbiorowego pracy – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
17 listopada 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” dotyczący korpusu służby cywilnej (układ zbiorowy pracy).
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 239 § 3 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy:
1) jest zgodny z art. 59 ust. 2 i 4 konstytucji w związku z art. 11 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2, art. 6 ust. 2 Europejskiej Karty Społecznej, sporządzonej w Turynie dnia 18 października 1961 r. oraz art. 1 i art. 7 Konwencji nr 151 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej ochrony prawa organizowania się i procedury określania warunków zatrudnienia w służbie publicznej, przyjętej w Genewie dnia 27 czerwca 1978 r.,
2) nie jest niezgodny z art. 4 Konwencji nr 98 dotyczącej stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych, przyjętej w Genewie dnia 1 lipca 1949 r.
Zasadniczym problemem konstytucyjnym była kwestia, czy wyłączenie możliwości zawierania przez związki zawodowe układów zbiorowych na rzecz członków korpusu służby cywilnej jest zgodne z konstytucją w związku z powyższymi umowami międzynarodowymi.
Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że prawo związku zawodowego do zawarcia układu zbiorowego nie ma charakteru absolutnego i może zostać ograniczone, jeżeli występują okoliczności przewidziane w art. 59 ust. 4 lub art. 31 ust. 3 konstytucji. Trybunał podtrzymał stanowisko, że przy konstytucyjnej ocenie ograniczeń wolności związkowych należy brać pod uwagę nie tylko art. 59 ust. 4 konstytucji i wiążące Polskę umowy międzynarodowe, ale również art. 31 ust. 3 konstytucji (wyrok z 2 czerwca 2015 r. w sprawie o sygn. K 1/13). TK zaakcentował też, że na tle art. 59 konstytucji można rozróżnić silniejszą wolność zrzeszania się w związkach zawodowych (ust. 1) oraz – powiązane z nią – pozostałe wolności związkowe, w tym prawo związków zawodowych do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, i do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień (ust. 2). Ograniczenia tych pozostałych wolności związkowych mogą być dalej idące niż ograniczenie samej podstawowej wolności koalicji.
Zdaniem TK, korpus służby cywilnej, zgodnie z art. 153 konstytucji, działa w urzędach administracji rządowej w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa, a jego zwierzchnikiem jest Prezes Rady Ministrów. Praca członków korpusu, niezależnie od ich zatrudnienia w ramach stosunku pracy na podstawie umowy o pracę bądź na podstawie mianowania, tworzy ogólnokrajowy całościowy system, który gwarantować ma realizację zadań państwa. Układowa metoda określania warunków zatrudnienia do takich założeń nie pasuje, bowiem podstawowe warunki zatrudnienia wynikają z aktów normatywnych, a ponadto mogłaby ona skutkować niepożądanym wewnętrznym zróżnicowaniem pozostałych warunków zatrudnienia. Poza tym okoliczności prowadzenia negocjacji układowych mogłyby negatywnie oddziaływać na te konstytucyjne cechy służby cywilnej.
Odnosząc się do zarzutów wnioskodawcy TK wskazał też, że umowy międzynarodowe nie przewidują bezwzględnego wymagania, aby ustalanie warunków zatrudniania członków korpusu służby cywilnej, odbywało się w drodze negocjowania i zawarcia układu zbiorowego pracy w rozumieniu kodeksu pracy. Z konwencji można interpretować wymaganie, by prawo krajowe zapewniało możliwość uczestniczenia przedstawicieli urzędników publicznych w szerzej rozumianym procesie określenia warunków zatrudnienia, który to proces może polegać na wydaniu ustaw i przepisów wykonawczych. Ustawa o związkach zawodowych, jak i przepisy dotyczące kształtowania wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej i o dialogu społecznym, przewidują możliwość konsultacji i wyrażania przez związki zawodowe opinii w szeroko rozumianym procesie określania warunków zatrudnienia członków korpusu służby cywilnej.
Przedmiotem sprawy nie była natomiast ocena, czy państwo gwarantuje członkom korpusu służby cywilnej – w szczególności dla urzeczywistnienia konstytucyjnego założenia rzetelności i neutralności politycznej – należyty poziom wynagrodzenia i inne podstawowe warunki zatrudnienia.
Rozprawie przewodniczył sędzia TK Leon Kieres, sprawozdawcą był sędzia TK Piotr Tuleja.