Zasady skreślania z listy aplikantów adwokackich SK 11/14
Konstytucyjne gwarancje prawa do nauki nie wykluczają istnienia mechanizmów oceny aplikantów. Nakazują przeprowadzanie ocen z uwzględnieniem indywidualnych osiągnięć aplikantów i ich zdolności przydatnych do wykonywania zawodu adwokata – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
27 września 2016 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną P. T. dotyczącą jednego z przepisów ustawy – Prawo o adwokaturze, przyznającego okręgowej radzie adwokackiej uprawnienie do skreślenia aplikanta z listy aplikantów adwokackich w okresie pierwszych dwóch lat aplikacji w przypadku stwierdzenia jego nieprzydatności do wykonywania zawodu adwokata.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 79 ust. 2 ustawy z 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze jest zgodny z art. 70 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 konstytucji.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Na podstawie art. 72 ust. 1 pkt 6 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Trybunał poinformował, że orzeczenie zapadło jednomyślnie.
Skarga konstytucyjna dotyczyła aplikanta adwokackiego, który w trakcie pierwszego roku aplikacji dwukrotnie – w terminie zasadniczym i poprawkowym – uzyskał negatywną ocenę z kolokwium rocznego. W wyniku tego okręgowa rada adwokacka zdecydowała o skreśleniu go z listy aplikantów adwokackich z uwagi na nieprzydatność do wykonywania zawodu adwokata.
Zdaniem skarżącego, skreślanie z listy aplikantów wyłącznie na podstawie negatywnego wyniku kolokwium rocznego stanowi nieproporcjonalne ograniczenie wolności wykonywania zawodu (art. 65 ust. 1 konstytucji) oraz wolności nauki (art. 70 ust. 1 konstytucji). Zarzucał również, że sformułowanie „nieprzydatny do wykonywania zawodu adwokata” jest nieprecyzyjne i narusza przez to zasadę określoności i zrozumiałości przepisów prawnych.
Trybunał Konstytucyjny nie podzielił argumentacji skarżącego. Specyfika wykonywania zawodu zaufania publicznego wiąże się z ochroną dóbr o szczególnym charakterze (np. życia, zdrowia, wolności, godności, dobrego imienia). Aplikacja adwokacka jest ostatnim etapem przygotowania do wykonywania tego rodzaju zawodu przed rozpoczęciem jego samodzielnego wykonywania. Jest to okres mający umożliwiać uzyskanie specjalistycznej wiedzy, ale także zdobycie umiejętności praktycznych oraz rozwinięcie cech osobistych pozwalających na wykonywanie zawodu adwokata zgodnie z zasadami etyki zawodowej.
Organy samorządu adwokackiego są zobowiązane do takiego ukształtowania zasad odbywania aplikacji, aby stworzyć warunki właściwego przygotowania zawodowego. Musi się z tym wiązać ocena predyspozycji aplikantów oraz eliminowanie z tego grona osób, które nie będą w stanie podołać wymaganiom stawianym adwokatom. Selektywny charakter aplikacji powinien uwzględniać kryterium należytego wykonywania zawodu. Nie każdy bowiem zamierzający wykonywać zawód adwokata musi ostatecznie osiągnąć ten cel.
Konstytucyjne gwarancje prawa do nauki (art. 70 ust. 1 konstytucji) odnoszą się do warunków przystąpienia do aplikacji oraz jej odbywania. Muszą opierać się m.in. na zasadach, które nie będą arbitralne czy dyskryminujące, ale umożliwią zdobywanie uprawnień stosownie do umiejętności i osobistych predyspozycji. Gwarancje te nie wykluczają wszakże istnienia mechanizmów oceny aplikantów. Nakazują przeprowadzanie ocen z uwzględnieniem indywidualnych osiągnięć aplikantów i ich zdolności przydatnych do wykonywania zawodu adwokata.
Uprawnienie do usuwania z listy aplikantów osób, które nie mają odpowiedniego poziomu wiedzy i praktycznych umiejętności jej wykorzystania oraz nie przestrzegają wartości etycznych jest konieczne do tego, aby adwokatami stawały się osoby dające rękojmię należytego wykonywania tego zawodu. Możliwość dokonywania selekcji aplikantów jest przydatna do tego, aby już na etapie kształcenia wykluczać z tego grona osoby, które nie są w stanie sprostać wysokim wymaganiom stawianym adwokatom. Jednocześnie skreślenie z listy aplikantów nie skutkuje przy tym całkowitym zamknięciem możliwości kształcenia i doskonalenia umiejętności niezbędnych do wykonywania innego kwalifikowanego zawodu prawnika, w tym także jednego z zawodów zaufania publicznego (np. radcy prawnego czy notariusza).
Trybunał stwierdził, że badany przepis Prawa o adwokaturze nie wykazuje ponadprzeciętnych rozbieżności w zakresie jego sądowego stosowania. Nie był również przedmiotem uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego wyjaśniającej jego treść. Nie było zatem podstaw do stwierdzenia, że jest to przepis niejasny w stopniu uzasadniającym potrzebę uznania jego niekonstytucyjności.
Przewodniczącym składu orzekającego był prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą był sędzia TK Marek Zubik.