Brak możliwości uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną po upływie pięciu lat od daty tej czynności SK 89/19
18 grudnia 2024 r. Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie wydane w sprawie skargi konstytucyjnej M. J. dotyczącej braku możliwości uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną po upływie pięciu lat od daty tej czynności.
Trybunał orzekł, że art. 534 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061, ze zm.) jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Trybunał umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Będąca przedmiotem skargi instytucja uregulowana w księdze trzeciej tytule X kodeksu cywilnego nawiązuje do znanej w prawie rzymskim instytucji actio Pauliana (skargi pauliańskiej). Idea tej instytucji była i pozostaje wyjątkiem na gruncie prawa cywilnego, gdyż uprawniony wierzyciel wychodzi poza stosunek zobowiązaniowy łączący go z określonym dłużnikiem. Wyjątkowo ustawodawca dopuszcza by wierzyciel pozwał nie dłużnika, a osobę trzecią, jeżeli dłużnik dopuścił się tzw. czynności fraudacyjnej umniejszając nadmiernie swój majątek.
Uprawnienie wierzyciela do wytoczenia actio Pauliana nie jest jednak bezterminowe. Będący przedmiotem kontroli w niniejszym postępowaniu jest art. 534 k.c. wprowadza do instytucji skargi pauliańskiej termin zaskarżenia czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli. Zgodnie z tym przepisem uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności. Zaskarżony przepis obowiązuje w niezmienionej formie od wejścia w życie kodeksu cywilnego.
Zasadniczy problem konstytucyjny w niniejszej sprawie dotyczył ograniczenia wierzycielowi prawa dostępu do sądu przez ustanowienie w zakwestionowanym art. 534 k.c. pięcioletniego terminu wytoczenia powództwa o uznanie za bezskuteczną czynności dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem tegoż wierzyciela. W toku niniejszej sprawy Trybunał musiał zatem zbadać, czy kwestionowana regulacja nie prowadzi do zarzucanego przez skarżącego nadmiernego i nieproporcjonalnego ograniczenia prawa dostępu do sądu. W związku z powyższym za właściwe wzorce kontroli względem tak sformułowanego problemu konstytucyjnego Trybunał uznał art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Trybunał uznał, że ustawodawca, konstruując przepisy dotyczące skargi pauliańskiej, dał wierzycielom możliwość skorzystania z dodatkowych instrumentów prawnych, o charakterze wyjątkowym, służących realizacji przysługujących im wierzytelności. Nie znaczy to jednak, że na ustawodawcy ciąży tym samym obowiązek zagwarantowania bezterminowego korzystania z tej możliwości. Obwarowanie wniesienia skargi pauliańskiej stosownym terminem (w tym wypadku pięcioletnim) mieści się bowiem w zakresie swobody ustawodawczej. Ustawodawca, wprowadzając do obrotu prawnego określone przepisy, powinien wyważyć interesy stron, tak aby ostateczny kształt regulacji spełniał wymogi proporcjonalności.
Wprowadzenie terminu ograniczającego możliwość skorzystania ze szczególnego środka ochrony, jakim jest skarga pauliańska ma swoje uzasadnienie i jest motywowane chęcią stabilizacji sytuacji prawnej uczestników obrotu cywilnoprawnego. Efekt ten został przez ustawodawcę w pełni osiągnięty, poprzez wprowadzenie w art. 534 k.c. terminu zawitego wytoczenia przez wierzyciela powództwa o uznanie za bezskuteczną czynności dokonanej przez dłużnika z jego pokrzywdzeniem. Instytucja terminów zawitych, przyczynia się w wielu aspektach do ochrony porządku publicznego, który jest wartością wskazaną w art. 31 ust. 3 Konstytucji uzasadniającą ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Stanisław Piotrowicz - przewodniczący, sędzia TK Rafał Wojciechowski - sprawozdawca, sędzia TK Jakub Stelina, sędzia TK Wojciech Sych, sędzia TK Andrzej Zielonacki.