Uprawnienia referendarza sądowego do orzekania w przedmiocie ustanowienia pełnomocnika z urzędu, kontrola takich postanowień przez sąd rejonowy; przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu przed NSA SK 87/19
29 stycznia 2025 r. Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie wydane w sprawie skarg konstytucyjnych dotyczących uprawnienia referendarza sądowego do orzekania w przedmiocie ustanowienia pełnomocnika z urzędu, kontroli takich postanowień przez sąd rejonowy oraz przymusu adwokacko-radcowskiego w postępowaniu przed NSA.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 175 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło większością głosów.
Zdanie odrębne złożyła sędzia TK Krystyna Pawłowicz.
Trybunał stwierdził, że ustanowiony w art. 175 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2024 r. poz. 935, ze zm.; dalej: p.p.s.a.) przymus adwokacko-radcowski – czyli obowiązek sporządzenia skargi kasacyjnej przez profesjonalnego pełnomocnika w postępowaniu sądowoadministracyjnym ma charakter gwarancyjny i służy zapewnieniu należytej ochrony interesów prawnych strony postępowania, a w konsekwencji zapewnia możliwość skutecznego i efektywnego wniesienia skargi kasacyjnej z uwagi na jej rygorystyczny charakter, pozwalając tym samym realizować konstytucyjne prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do dwuinstancyjnego postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji).
Obowiązek sporządzenia skargi kasacyjnej przez profesjonalnego pełnomocnika – nie może być utożsamiany z utratą uprawnień ustawowych strony do wniesienia tego środka zaskarżenia w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Strona w żaden sposób nie jest pozbawiona możliwości wniesienia skargi kasacyjnej. Ustawodawca sformułował jedynie wymóg podniesionej kwalifikacji warunków jej sporządzenia, przede wszystkim ze względu na szczególnie sformalizowany charakter tego środka odwoławczego i zakres dokonywanej kontroli przez Naczelny Sąd Administracyjny.
Jednocześnie Trybunał wskazał, że ustanowienie formalnego warunku sporządzenia skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego przez profesjonalnego pełnomocnika nie czyni tej czynności nadmiernie utrudnionej, jak również uniemożliwiającej stronie skorzystanie z tego środka zaskarżenia, również w aspekcie ekonomicznym. Osoba, która nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania, może bowiem skorzystać z instytucji prawa pomocy i przyznania profesjonalnego pełnomocnika z urzędu (zob. m.in. art. 243 i n. p.p.s.a.). Ustanowienie adwokata czy radcy prawnego z urzędu umożliwia stronie postępowania sądowoadministracyjnego korzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej bez ponoszenia przez nią wynagrodzenia i wydatków fachowego pełnomocnika.
Trybunał Konstytucyjny przypomniał również na marginesie, że prawo do sądu nie ma absolutnego charakteru w tym sensie, że możliwość korzystania z poszczególnych gwarancji składających się na treść tego prawa może być w pewnym zakresie ograniczana – w granicach wyznaczonych przez art. 31 ust. 3 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Z tych powodów Trybunał Konstytucyjny wskazywał w swoim orzecznictwie, że ustawodawca jest zobowiązany do starannego wyważenia rozmaitych dóbr jednostkowych i ogólnospołecznych. Co wymaga podkreślenia, ustawodawca nie może ustanawiać nadmiernych ograniczeń prawa do sądu, ale jednocześnie musi uwzględnić usprawiedliwione interesy ogólnospołeczne w sprawnym funkcjonowaniu sądów, czy też wprowadzić niezbędne mechanizmy zabezpieczające przed nadużywaniem prawa do sądu poprzez podejmowanie prób dochodzenia na drodze sądowej roszczeń oczywiście bezzasadnych.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Krystyna Pawłowicz - przewodniczący, sędzia TK Jakub Stelina - sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, sędzia TK Rafał Wojciechowski, sędzia TK Jarosław Wyrembak.