Uprawnienia referendarza sądowego do orzekania w przedmiocie ustanowienia pełnomocnika z urzędu, kontrola takich postanowień przez sąd rejonowy; przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu przed NSA SK 87/19
29 stycznia 2025 r. o godz. 12:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie wydane w sprawie skarg konstytucyjnych dotyczących uprawnienia referendarza sądowego do orzekania w przedmiocie ustanowienia pełnomocnika z urzędu, kontroli takich postanowień przez sąd rejonowy oraz przymusu adwokacko-radcowskiego w postępowaniu przed NSA.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności :
a) 123 § 2 oraz art. 39823 § 2 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (dalej: k. p. c.) z art. 10 ust. 2, art. 31 ust. 3 zdanie ostatnie, art. 32 ust. 2 w zw. z art 45 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 190 ust. 5, art. 190 ust. 5, art. 190 ust. 5 w zw. z art. 2, art. 190 ust. 5 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP,
b) art. 175 § 1 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: p.p.s.a.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji, art. 45 ust. 1 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji, art. 176 ust. 1 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 32 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji,
c) art. 258 § 1 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.
Skarga 1. Skarżąca spółka złożyła do Sądu Rejonowego wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego w związku ze sprawą dotyczącą wznowienia postępowania upadłościowego osoby trzeciej. Ustanowiony pełnomocnik z urzędu wydał opinię o braku podstaw do złożenia skargi konstytucyjnej, dlatego Skarżąca spółka złożyła do sądu rejonowego wniosek o zmianę lub ustanowienie nowego pełnomocnika. Referendarz sądowy w sądzie rejonowym oddalił wniosek o ustanowienie nowego pełnomocnika. Na to postanowienie Skarżąca spółka złożyła skargę, która również została oddalona.
Skarga 2. Skarżący złożył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (dalej: WSA) wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia skargi kasacyjnej do NSA w związku z nieuwzględnieniem zarzutów skarżącego na wszczęte wobec niego postępowanie egzekucyjne. Referendarz sądowy oddalił wniosek skarżącego. Skarżący złożył skargę do sądu na postanowienie referendarza, które WSA utrzymał w mocy. Skarżący wniósł do NSA zażalenie na postanowienie WSA domagając się uchylenia postanowienia i skierowania sprawy do ponownego rozpoznania albo ustanowienia pełnomocnika z urzędu. WSA odrzucił zażalenie skarżącego. Wobec bezskuteczności działań zmierzających do ustanowienia pełnomocnika z urzędu Skarżący, z pominięciem przymusu adwokacko-radcowskiego wniósł za pośrednictwem WSA skargę kasacyjną do NSA. WSA odrzucił skargę kasacyjną skarżącego z powodu niedochowania przymusu adwokacko-radcowskiego. Skarżący złożył do NSA zażalenie na to postanowienie. WSA odrzucił to zażalenie. Skarżący złożył do sądu rejonowego wniosek o ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika procesowego z urzędu w celu sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego. Referendarz sądowy w sądzie rejonowym oddalił wniosek Skarżącego. Skarżący złożył skargę na postanowienie referendarza wnosząc o uchylenie tego postanowienia. Sąd rejonowy utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie referendarza sądowego.
Zdaniem Skarżących rozpoznawanie (na podstawie art. 123 § 2 k.p.c.) przez referendarzy sądowych spraw w przedmiocie ustanowienia pełnomocnika z urzędu w zakresie sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego jest „orzekaniem o prawach lub wolnościach konstytucyjnych”. Tego rodzaju czynności zastrzeżone są do wyłącznej kompetencji sądów, podczas gdy referendarze orzekać mogą jedynie w zakresie „procesowych czynności technicznych”.
W ocenie Skarżącej spółki przepis stanowiący, że sąd rozpoznaje skargę na postanowienie referendarza w zakresie sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału jako sąd drugiej instancji (art. 39823 § 2 zdanie drugie k.p.c.) sprawia, że referendarz orzeka „na prawach sądu I instancji", co narusza prawo do rozpoznania sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd w postępowaniu dwuinstancyjnym. Zdaniem Skarżącej spółki Konstytucja nie daje podstaw do przekazywania kompetencji do sprawowania wymiaru sprawiedliwości pracownikom sądowym, ani innym osobom nieposiadającym atrybutów niezawisłego i bezstronnego sądu w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. Skarżąca spółka wskazuje, że skoro od postanowienia referendarza można wnieść skargę do sądu, który działa jako organ drugiej instancji, to tym samym postanowienie referendarza powinno być traktowane jako orzeczenie sądu pierwszej instancji, choć nie zostało wydane przez osobę mającą cechy niezawisłości i bezstronności. Skarżąca spółka upatruje niekonstytucyjności w tym, że orzeczenie referendarza sądowego jest traktowane na równi z orzeczeniem sądu pierwszej instancji, ponieważ sąd rozpoznający skargę na postanowienie referendarza orzeka jako sąd drugiej instancji. Z perspektywy Skarżącej spółki konstytucyjne standardy prawa do sądu byłyby zachowane wówczas, gdyby od orzeczenia sądu rozpoznającego skargę na postanowienie referendarza sądowego przysługiwał środek odwoławczy do sądu wyższej instancji.
W odniesieniu do przepisu ustanawiającego przymus adwokacko-radcowski w zakresie sporządzenia skargi kasacyjnej do NSA (art. 175 § 1 p.p.s.a.) Skarżący stwierdza, że wymóg poniesienia kosztów związanych z przymusem adwokacko-radcowskim przy sporządzeniu skargi kasacyjnej do NSA jest barierą ekonomiczną uniemożliwiającą skorzystanie z prawa skarżącego do zaskarżenia orzeczenia do sądu drugiej instancji, co jest w ocenie Skarżącego niezgodne z zasadą dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji). Zdaniem Skarżącego ustawodawca zamknął dostęp do sądu drugiej instancji w postępowaniu sądowoadministracyjnym w drobnych sprawach, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa od kosztów ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika procesowego. Skarżący twierdzi, że tworzenie przez ustawodawcę tego rodzaju barier ekonomicznych szykanuje osoby ubogie w kontekście prawa dostępu do sądu drugiej instancji w postępowaniu sądowoadministracyjnym (art. 45 ust. 1 Konstytucji).
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Krystyna Pawłowicz - przewodniczący, sędzia TK Jakub Stelina - sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, sędzia TK Rafał Wojciechowski, sędzia TK Jarosław Wyrembak.