Wykładnia pojęć konstytucyjnych dokonywana przez Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd Administracyjny w oparciu o znaczenie pojęć zawartych w aktach rangi ustawy zwykłej oraz akt łaski jako negatywna przesłanka powodująca niedopuszczalność prowadzenia: postępowania karnego, postępowania w sprawach o wykroczenia lub postępowania karnego wykonawczego K 9/17
17 lipca 2018 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Prokuratora Generalnego w sprawie wykładni pojęć konstytucyjnych dokonywanej przez Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd Administracyjny w oparciu o znaczenie pojęć zawartych w aktach rangi ustawy zwykłej oraz aktu łaski jako negatywnej przesłanki powodującej niedopuszczalność prowadzenia: postępowania karnego, postępowania w sprawach o wykroczenia lub postępowania karnego wykonawczego.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
1. Przepisów:
a) art. 59, art. 60, art. 61 § 1 i 2 oraz art. 62 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym,
b) art. 390 § 1 i art. 398(17) § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego,
c) art. 441 § 1 i 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego,
d) art. 3 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych,
e) art. 15 § 1 pkt 2 i 3, art. 187 § 1, art. 264, art. 267 i art. 269 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
- rozumianych w ten sposób, że, gdy dana materia jest jednocześnie regulowana na poziomie konstytucyjnym i ustawowym, umożliwiają - odpowiednio - Sądowi Najwyższemu lub Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu, orzekającym w procedurze podejmowania uchwał wyjaśniających zagadnienia prawne, dokonywanie wykładni pojęć konstytucyjnych w oparciu o znaczenie pojęć zawartych w aktach rangi ustawy zwykłej z art. 8 oraz z art. 7 w związku z art. 2 Konstytucji.
2. Przepisów:
a) art. 17 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego,
b) art. 5 § 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia,
c) art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy
- w zakresie, w jakim przepisy te nie przewidują aktu łaski jako negatywnej przesłanki powodującej niedopuszczalność prowadzenia - odpowiednio - postępowania karnego, postępowania w sprawach o wykroczenia lub postępowania karnego wykonawczego z art. 139 zdanie pierwsze Konstytucji.
Ad. 1. Istotą zarzutów Prokuratora Generalnego (dalej również: wnioskodawca) wobec przepisów kwestionowanych w pierwszej części wniosku jest stwierdzenie, że mogą one być rozumiane w ten sposób, że umożliwiają - odpowiednio - Sądowi Najwyższemu lub Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu, orzekającym w procedurze podejmowania uchwał wyjaśniających zagadnienia prawne (uchwał zarówno abstrakcyjnych, jak i konkretnych), dokonywanie wykładni pojęć konstytucyjnych w oparciu o znaczenie pojęć zawartych w aktach rangi ustawy zwykłej, w przypadku, gdy dana materia jest jednocześnie regulowana na poziomie konstytucyjnym jak i ustawowym. Tego rodzaju wykładnia, zdaniem wnioskodawcy, jest konstytucyjnie niedopuszczalna. Prokurator Generalny wskazuje, że skoro pojęcia zawarte w przepisach konstytucyjnych (hierarchicznie wyższych) nie mogą być interpretowane przez pryzmat lub przez odpowiednie odesłanie do zbliżonych merytorycznie albo językowo tożsamych pojęć zawartych w aktach o niższej mocy prawnej niż Konstytucja, to kwestionowane przepisy, rozumiane w zakwestionowany sposób, są niezgodne z konstytucyjnymi zasadami: nadrzędności Konstytucji w systemie źródeł prawa w Polsce oraz bezpośredniego stosowania Konstytucji. To przepisy konstytucyjne narzucają sposób i kierunek wykładni przepisów niższego rzędu, a nie odwrotnie, zaś odmienne założenie stałoby w sprzeczności z założeniem hierarchiczności systemu prawnego – podkreśla wnioskodawca.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, kwestionowane regulacje są także niezgodne z art. 7 Konstytucji, ponieważ tego rodzaju rozumienie przepisów narusza prawo, nie tylko dlatego że prowadzi do wydania orzeczenia z pominięciem przepisów Konstytucji, jako aktu nadrzędnego, ale również dlatego, że stanowi pogwałcenie podstawowej metody wykładni prawa - wykładni systemowej, której jedną z dyrektyw interpretacyjnych jest wykładnia zgodna z Konstytucją. Skoro wyrażona w art. 7 Konstytucji zasada jest elementem składowym zasady państwa prawnego, to naruszenie przez kwestionowane przepisy, w zaskarżonym ich rozumieniu, art. 7 Konstytucji oznacza jednoczesne naruszenie art. 2 Konstytucji – wskazuje wnioskodawca.
Ad. 2. Istotą zarzutu wobec przepisów kwestionowanych w części drugiej wniosku, które normują w ramach postępowania karnego, postępowania w sprawach o wykroczenia oraz postępowania wykonawczego tzw. negatywne przesłanki procesowe - jest zarzut pominięcia ustawodawczego w zakresie, w jakim przepisy te nie przewidują aktu łaski jako negatywnej przesłanki powodującej niedopuszczalność prowadzenia - odpowiednio - postępowania karnego, postępowania w sprawach o wykroczenia lub postępowania karnego wykonawczego.
Prokurator Generalny podnosi, że pozostawienie przez ustawodawcę nieuregulowanej materii postępowania po zastosowaniu aktu łaski przez Prezydenta RP może wiązać się w praktyce z poważnymi konsekwencjami natury procesowej. Może to doprowadzić do, niedopuszczalnej na gruncie prawa konstytucyjnego, sytuacji kontroli kompetencji głowy państwa (unormowanej ustawą zasadniczą) wyłącznie na podstawie aktów niższego rzędu, jakimi są Kodeks postępowania karnego, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia czy też Kodeks karny wykonawczy. Wnioskodawca podnosi także, że bezwzględnej przesłanki procesowej nie można natomiast domniemywać - musi być ona jednoznaczna w swej treści i wyrażona wprost w przepisach rangi ustawowej, tak aby możliwe było jej zastosowanie w każdym stadium procesu, w którym przesłanka ta zaistnieje.
Przewodniczącym składu orzekającego będzie sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski, sprawozdawcą będzie sędzia TK Grzegorz Jędrejek.