Prawo o notariacie SK 10/17
4 grudnia 2018 r. o godz. 12:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi wyrok w sprawie skargi konstytucyjnej J.Z. i L.Z. dotyczącej prawa o notariacie.
Trybunał Konstytucyjny ogłosi wyrok w sprawie zgodności art. 23, art. 26, art. 40 § 1 pkt 8 oraz art. 47 § 1 i 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, a także § 1 ust. 1 i 2 uchwały VII/100/2010 Krajowej Rady Notarialnej z dnia 18 grudnia 2010 r. z art. 2, art. 7, art. 8 ust. 2, art. 17 ust. 1 i 2, art. 20, art. 22, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 47, art. 51 ust. 1, 2 i 5, art. 64 ust. 3, art. 65 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 84, art. 92 ust. 1, art. 93 ust. 2, art. 178 ust. 1 i art. 217 Konstytucji RP.
Skarżący zostali pozwani przez Izbę Notarialną o zapłatę składek samorządowych. Po rozpoznaniu powództwa sąd rejonowy zasądził od skarżących na rzecz Izby Notarialnej kwotę pieniężną z ustawowymi odsetkami. W uzasadnieniu tego orzeczenia sąd pierwszej instancji, odwołując się do postanowień uchwały Krajowej Rady Notarialnej (dalej: KRN) oraz przepisów prawa o notariacie (dalej: pr.n.) stwierdził, że obowiązek uiszczania składki w wysokości określonej w uchwale KRN został nałożony na skarżących w trybie przewidzianym ustawowo. Sąd wykluczył przy tym swoją kompetencję do dokonania incydentalnej kontroli zgodności uchwały KRN z obowiązującymi przepisami powszechnie obowiązującymi, podkreślając wyłączność procedury wykonywanej przez Sąd Najwyższy, określonej w art. 47 pr.n. W wyniku apelacji skarżących od opisanego orzeczenia sąd okręgowy zmienił je w ten sposób, że zasądził od skarżących kwoty pieniężne, znosząc jednak solidarny charakter obowiązku uiszczenia kwot dochodzonych przez stronę powodową. Sąd drugiej instancji podzielił w całości pogląd odnośnie do braku podstaw prawnych do uwzględnienia żądania skarżących przeprowadzenia kontroli zgodności z prawem uchwały jednostki samorządu zawodowego notariuszy.
Zdaniem skarżących art. 47 § 1 i 2 w zw. z art. 23, w zw. z art. 40 § 1 pkt 8 pr.n. są niezgodne z Konstytucją w zakresie, w jakim wyłączają możliwość poddania incydentalnej kontroli zgodności z prawem (Konstytucją lub ustawą) uchwały KRN lub izby notarialnej wydanych na podstawie art. 23 i art. 40 § 1 pkt 8 pr.n. przez sąd powszechny lub sąd administracyjny w toku postępowania innego niż wywołanego wnioskiem (skargą) Ministra Sprawiedliwości o uchylenie sprzecznych z prawem uchwał organu samorządu notarialnego. Przepisy te pozwalają ponadto na wydanie orzeczenia o prawach i obowiązkach obywatela na podstawie przepisu podustawowego w sytuacji, w której podstawą takiego rozstrzygnięcia może być wyłącznie przepis ustawy, co zdaniem skarżących jest niezgodne z Konstytucją.
Art. 23 i art. 40 § 1 pkt 8 pr.n. są w ocenie skarżących niezgodne z art. 47, art. 51 ust. 1, 2 i 5 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji w zakresie, w jakim stanowią podstawę dla KRN do wydania uchwały, mocą której organy izb notarialnych gromadzą informacje prywatne o konkretnym notariuszu stanowiące jednocześnie jego dane osobowe. Ponadto przepisy te przez to, że stanowią podstawę do wydania przez KRN uchwały naruszającej zasadę proporcjonalności w ograniczaniu praw i wolności poprzez ustalenie wysokości składki miesięcznej na potrzeby samorządu notarialnego powiązanej z wysokością przychodu notariusza naruszają zdaniem skarżących Konstytucję.
Powyższe przepisy, w ocenie skarżących, są również niezgodne z art. 7 i art. 92 ust. 1 Konstytucji poprzez brak upoważnienia ustawowego określającego kompletnie zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytycznych co do treści uchwały KRN określającej wysokość składek miesięcznych na potrzeby samorządu notarialnego.
Zdaniem skarżących art. 23 i art. 40 § 1 pkt 8 pr.n. oraz § 1 ust. 1 i 2 uchwały KRN w zakresie, w jakim ich stosowanie powoduje powstanie sytuacji, w której uiszczając faktycznie różną kwotę składki notariusze otrzymują takie same świadczenia ze strony samorządu notarialnego, naruszają zasady równości wobec prawa oraz sprawiedliwości społecznej.
Regulacje te są również niezgodne z art. 17 ust. 1, art. 20, art. 22, art. 47 w zw. z art. 51 ust. 1 i 5 Konstytucji w zakresie, w jakim pozwalają na uzależnienie lub uzależniają wysokość składki od przychodu podmiotu niebędącego notariuszem (spółki partnerskiej), a przez to umożliwiają organom samorządu notarialnego kontrolę wysokości przychodów spółki partnerskiej w celu weryfikacji prawidłowości odprowadzonej lub przeznaczonej do odprowadzenia składki, co stanowi naruszenie wolności gospodarczej dla takiego podmiotu oraz naruszenie jego prawa do prywatności nie wynikające wprost z ustawy oraz nieuzasadnione ochroną interesu publicznego.
Art. 23 i art. 40 § 1 pkt 8 w zw. z art. 26 § 1 pr.n. są niezgodne z art. 65 ust. 1 Konstytucji. Umożliwiają bowiem pozbawienie członka samorządu zawodowego utworzonego w drodze ustawy prawa wykonywania zawodu w oparciu o przepis rangi podustawowej. Natomiast w świetle przepisów Konstytucji RP wyjątki od zagwarantowanej w niej wolności wyboru i wykonywania zawodu może określać wyłącznie ustawa – podkreślają skarżący.
Przewodniczącym składu orzekającego będzie sędzia TK Leon Kieres, sprawozdawcą będzie sędzia TK Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz.