Żądanie naprawienia szkody z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich P 14/19
5 listopada 2019 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna pytanie prawne Sądu Najwyższego, Izby Cywilnej dotyczące żądania naprawienia szkody z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych w zakresie, w jakim uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu, z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji RP.
W ocenie sądu pytającego, art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b prawa autorskiego pomimo, że określa roszczenie uprawnionego jako odszkodowanie (instrument służący naprawieniu wyrządzonej szkody majątkowej), to w istocie przewiduje swoistą karę cywilną. Wysokość należnego odszkodowania pozostaje w oderwaniu od wysokości i charakteru poniesionej przez uprawnionego szkody, a również od winy sprawcy czynu niedozwolonego i jej stopnia.
Zdaniem sądu pytającego, biorąc pod uwagę szeroki wachlarz roszczeń przewidzianych w art. 79 prawa autorskiego przysługujących uprawnionemu z tytułu autorskich praw majątkowych, którego prawa autorskie lub prawa pokrewne zostały naruszone, oraz brak konieczności udowodnienia przez niego zarówno charakteru, jak i wysokości poniesionej szkody, obecne rozwiązanie, przewidujące obowiązek zapłaty sumy pieniężnej w wysokości dwukrotności stosownego wynagrodzenia, w dalszym ciągu stanowi nadmierną ingerencję w prawa majątkowe użytkowników praw autorskich, zaburzając równowagę między nimi a uprawnionymi (twórcami bądź producentami). Narusza to konstytucyjną zasadę najłagodniejszego środka i w dalszym ciągu zbyt głęboko wkracza w relacje horyzontalne między podmiotami toczącymi spór o prawa majątkowe.
Po pierwsze, wskazuje sąd pytający, uprawnionego z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich reprezentuje najczęściej wyspecjalizowany podmiot, to jest organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Po drugie, organizacje zbiorowego zarządzania ustalają stawki opłat licencyjnych (stanowiących następnie podstawę określenia wysokości odszkodowania) w dość arbitralny i trudny do negocjowania sposób. Po trzecie, ustawodawca w art. 79 prawa autorskiego przewidział bardzo szeroki katalog środków, z jakich może skorzystać osoba, której autorskie prawa majątkowe naruszono. Środki te nie są alternatywne względem siebie (za wyjątkiem formuły roszczenia odszkodowawczego) i mogą być stosowane kumulatywnie.
W ocenie sądu pytającego jednoczesne stosowanie wymienionych w art. 79 prawa autorskiego środków sprawia, że ryczałtowe odszkodowanie w wysokości podwójnego wynagrodzenia traci swój kompensacyjny charakter oraz może znacząco i wyraźnie wykraczać poza rzeczywiście poniesioną szkodę. Pozostaje to, z woli ustawodawcy, w istocie poza kontrolą sądu, gdyż wysokość szkody nie wymaga dowodzenia. Takie działanie ustawodawcy z kolei narusza zasadę proporcjonalności, gdyż ustawodawca dla realizacji ochrony praw twórców (producentów) posłużył się zbyt uciążliwym dla korzystających z praw autorskich środkiem prowadzącym do całkowitego oderwania się roszczenia uprawnionego od wielkości poniesionej przez niego szkody. Brak zatem, zdaniem sądu pytającego, podstaw do uznania, że przepis, który pozwala na uzyskanie przez autora znacznie więcej niż wynosi doznana przez niego szkoda, ma uzasadnienie w wartościach wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Sąd pytający podkreśla również, że szczególne uprzywilejowanie uprawnionych z tytułu autorskich praw majątkowych gdy korzystanie z tych praw jest nielegalne, jest wyjątkiem, gdyż rozwiązanie takie nie zostało zastosowane np. w przypadku ochrony praw o zbliżonym charakterze, to jest praw chronionych ustawą z dnia 30 czerwca 2000 r. - Prawo własności przemysłowej.
Zdaniem sądu pytającego odszkodowanie w wysokości dwukrotności należnej uprawnionemu opłaty stanowi nieproporcjonalną sankcję, która może prowadzić do naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej oraz równej ochrony praw majątkowych, którą gwarantuje Konstytucja. Jest ona także nadmierna w stosunku do celu, jakim jest należyte zabezpieczenie twórców przed naruszaniem ich praw majątkowych – podkreśla sąd pytający.
Trybunał Konstytucyjny rozpozna sprawę w składzie: przewodniczący - sędzia TK Wojciech Sych, sprawozdawca - prezes TK Julia Przyłębska, sędzia TK Grzegorz Jędrejek, sędzia TK Zbigniew Jedrzejewski, sędzia TK Michał Warciński.