Kompetencja referendarza sądowego do orzekania o przyznaniu lub odmowie przyznania pomocy prawnej SK 6/18
20 listopada 2019 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie połączonych skarg konstytucyjnych sp. z o.o. dotyczących kompetencji referendarza sądowego do orzekania o przyznaniu lub odmowie przyznania pomocy prawnej.
Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie zgodności:
1) art. 117 § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) w związku z art. 66 ust. 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064, ze zm.) w zakresie, w jakim przyznaje referendarzowi sądowemu prawo do orzekania w przedmiocie przyznawania prawa do pomocy prawnej z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej, oraz w zakresie, w jakim rozstrzygnięcie o przyznaniu pełnomocnika z urzędu referendarz sądowy może uzależnić od istnienia bądź nieistnienia przesłanek wniesienia skargi konstytucyjnej, z art. 45 ust. 1 i art. 79 ust. 1 Konstytucji;
2) art. 123 § 2 ustawy – Kodeks postępowania cywilnego:
a) w związku z art. 66 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w zakresie, w jakim przyznaje referendarzowi sądowemu prawo do orzekania w przedmiocie przyznawania prawa do pomocy prawnej z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej, oraz w zakresie, w jakim rozstrzygnięcie o przyznaniu pełnomocnika z urzędu referendarz sądowy może uzależnić od istnienia bądź nieistnienia przesłanek wniesienia skargi konstytucyjnej, z art. 45 ust. 1 i art. 79 ust. 1 Konstytucji,
b) w zakresie, w jakim umożliwia wydawanie referendarzom sądowym postanowień o ustanowieniu lub odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego w celu wniesienia w imieniu strony skargi konstytucyjnej, z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji,
c) z art. 45 ust. 1 Konstytucji;
3) art. 39823 ustawy – Kodeks postępowania cywilnego w związku z art. 66 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w zakresie, w jakim przewiduje, że od orzeczeń wydawanych przez referendarzy sądowych co do przyznawania pomocy prawnej z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej nie przysługuje prawo do odwołania się do sądu drugiej instancji, z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji,
4) art. 39823 § 2 ustawy – Kodeks postępowania cywilnego w zakresie, w jakim wskazuje, że sąd, rozpoznając skargę na postanowienie referendarza sądowego o odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, działa jako sąd drugiej instancji, z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji,
5) art. 39823 § 2 zdanie drugie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego z art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji;
6) art. 66 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w związku z art. 123 § 2 ustawy – Kodeks postępowania cywilnego w zakresie, w jakim przyznaje prawo do badania istnienia przesłanek wniesienia skargi konstytucyjnej osobom niebędącym sędziami Trybunału Konstytucyjnego, z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skarżąca wystąpiła o ustanowienie pełnomocników z urzędu w celu złożenia skarg konstytucyjnych w pięciu sprawach. Jej wnioski zostały uwzględnione, lecz wyznaczeni pełnomocnicy sporządzili opinie o braku podstaw do wniesienia skarg konstytucyjnych. Opinie te zostały pozytywnie zweryfikowane przez sąd jako sporządzone z dochowaniem należytej staranności. Skarżąca w każdej z tych spraw złożyła wniosek o odrzucenie kandydatury wyznaczonego pełnomocnika oraz wyznaczenie nowego kandydata na pełnomocnika, ewentualnie o ustanowienie nowego pełnomocnika z urzędu. Wnioski te były oddalane przez referendarzy sądowych, ponieważ w każdej sprawie został już poprzednio ustanowiony pełnomocnik z urzędu, który udzielił skarżącej pomocy prawnej – sporządził opinię o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej. Skarżąca bezskutecznie zaskarżała te rozstrzygnięcia do właściwego sądu rejonowego, argumentując m.in., że wyznaczony pełnomocnik z urzędu nie ma prawa odmowy sporządzenia skargi konstytucyjnej, a strona może domagać się wyznaczenia pełnomocnika „aż do skutku” (tj. do momentu dokonania przez wyznaczonego pełnomocnika „czynności procesowej przysługującej stronie z mocy Konstytucji bez żadnych ograniczeń”, tj. sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej). Skargi oparte na tych argumentach zostały oddalone przez sąd.
Zdaniem skarżącej spółki kwestionowane regulacje naruszają jej konstytucyjne prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej i rozpoznania sprawy przez właściwy sąd. Ponadto naruszają prawo do merytorycznego zbadania zasadności skargi konstytucyjnej przez sędziów Trybunału, a także do wniesienia skargi konstytucyjnej w zakresie, w jakim przyznają referendarzowi sądowemu prawo do orzekania w przedmiocie przyznawania prawa do pomocy prawnej z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej oraz w zakresie, w jakim rozstrzygnięcie o przyznaniu pełnomocnika z urzędu referendarz sądowy może uzależnić od istnienia bądź nieistnienia przesłanek do wniesienia skargi konstytucyjnej.
W ocenie Skarżącej, czynności sądu w zakresie wyznaczania lub odmowy ustanawiania pełnomocników z urzędu należy traktować nie jedynie jako czynność techniczną, administracyjną, ale również jako sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Są to bowiem czynności, które rozstrzygają o określonych uprawnieniach strony. Stąd wszystkie stawiane w art. 45 ust. 1 Konstytucji wymogi dotyczące cech, jakie spełniać powinien sąd rozpoznający sprawę strony, powinny być spełnione również w przypadku takich czynności.
Skarżąca ponadto podnosi, że referendarz sądowy, jako urzędnik zatrudniony w sądzie - niekorzystający z przymiotu niezawisłości i niezależności oraz bezstronności - nie może sprawować wymiaru sprawiedliwości, a taki właśnie charakter ma sprawa ustanowienia dla strony pełnomocnika z urzędu. Zdaniem Skarżącej, kwestia ta powinna być traktowana jako sprawa w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. Dotyczy ona bowiem sfery praw strony, warunkując nie tylko możliwość korzystania z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, ale także z uwagi na przymus adwokacko-radcowski, możliwość wniesienia nadzwyczajnych środków zaskarżenia lub skargi konstytucyjnej.
Kwestionowane przepisy zdaniem Skarżącej tworzą stan prawny, w którym środek odwoławczy od orzeczenia referendarza sądu rejonowego rozpoznaje ten sam sąd rejonowy, co narusza istotę prawa do dwuinstancyjnego rozpoznania sprawy przez dwa odrębne i niezależne od siebie sądy, z których sąd rozpoznający odwołanie powinien być instancyjnie wyższy od pierwotnie rozpoznającego sprawę. Narusza to zatem - w przekonaniu Skarżącej - art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji RP.
Przepisowi art. 66 ust. 3 ustawy z 2015 r. o TK w zw. z art. 123 § 2 k.p.c. Skarżąca zarzuca naruszenie prawa do sądu w zakresie, w jakim przyznaje prawo do badania istnienia przesłanek do wniesienia skargi konstytucyjnej osobom niebędącym sędziami Trybunału Konstytucyjnego.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Wojciech Sych - przewodniczący, sędzia TK Leon Kieres - sprawozdawca, prezes TK Julia Przyłębska, sędzia TK Stanisław Rymar, sędzia TK Jarosław Wyrembak.