Wyłączenie sędziego Sądu Najwyższego P 13/19
26 maja 2020 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna pytanie prawne Sądu Najwyższego, Izby Cywilnej dotyczące wyłączenia sędziego Sądu Najwyższego.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności art. 49 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego w zakresie, w jakim sąd rozpoznaje wniosek o wyłączenie sędziego z powodu podniesienia okoliczności wadliwości powołania sędziego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa z:
- art. 45 ust. 1 oraz z art. 175 ust. 1, art. 179 w związku z art. 187 ust. 1 i 3 Konstytucji RP,
- art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2,
- art. 47 zdanie pierwsze i drugie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w związku z art. 6 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej.
Sąd Najwyższy w niniejszym składzie wskazuje, że przedmiotem pytania prawnego jest w szczególny sposób ukształtowana norma prawna wywodzona z brzmienia art. 49 k.p.c., zakładająca merytoryczne rozpoznanie jako wniosku o wyłączenie, pisma procesowego, w którym - jako podstawa żądania - powołane są okoliczności wykluczające w świetle norm konstytucyjnych (przede wszystkim z uwagi na konstytucyjny model powołania sędziego) jego rozpoznanie na podstawie tego przepisu.
W ocenie sądu pytającego czynności uznawane za wnioski o wyłączenie sędziego lub sędziów, przewidziane w art. 49 k.p.c., nie mają na celu rozstrzygnięcia o okoliczności odnoszącej się do bezstronności sędziego, lecz zmierzają do osiągnięcia jednego z dwóch rezultatów: odsunięcia sędziego albo grupy sędziów od orzekania w sprawach, które zgodnie z właściwością powinny być przez nich rozpoznane, lub paraliżu funkcjonowania organów wymiaru sprawiedliwości. Wykorzystanie takiego instrumentu prowadzi nie tylko do zakwestionowania niezawisłości sędziego i niezależności sądu, ale także oznaczać może próbę ukształtowania rozwiązania prawnego, które służyłoby obejściu konstytucyjnej zasady nieusuwalności sędziego.
Sąd pytający wskazuje również, że przyjmowany kształt mechanizmu z art. 49 k.p.c. narusza zasadę sprawiedliwości proceduralnej i służy przekształceniu instytucji procesowej wyłączenia sędziego w narzędzie nadużycia praw strony postępowania o charakterze szczególnie niebezpiecznym dla praktyki funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Pozorną czynność procesową przekształca w instrument paraliżu instytucji wymiaru sprawiedliwości. Tak rozumiany „wniosek o wyłączenie sędziego” nie mieści się w ramach instytucji mających służyć urzeczywistnieniu konstytucyjnego prawa do sądu.
Wszelkie rozwiązania ustawowe bezzasadnie uniemożliwiające uzyskanie rozstrzygnięcia sprawy przez sąd w rozsądnym terminie (bez zbędnej zwłoki), w ocenie sądu pytającego, należy uznać za niemieszczące się w instrumentalnym nakazie ukształtowania przez ustawodawcę instytucji ustawowych konkretyzujących normę konstytucyjną z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Sąd pytający podkreśla, że konstytucyjna zasada stabilności urzędu sędziego, której podstawą jest art. 175 ust. 1 Konstytucji RP, służy zapewnieniu sądom i sędziom zdolności do niezawisłego wymierzania sprawiedliwości. Sędzia nie może być poddawany presji polegającej na próbach kwestionowania jego statusu ze strony kogokolwiek. Jakiekolwiek rozwiązania podważające albo służące za pretekst dla prób kwestionowania bezwzględnego charakteru zasady stabilności urzędu sędziego pozostają w sprzeczności zarówno z art. 175 ust. 1, jak i z art. 179 Konstytucji RP.
W rozumieniu art. 177 Konstytucji RP sądem jest organ władzy publicznej składający się z sędziów powołanych w trybie przewidzianym w art. 179, a zatem powołanych przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Tak ukształtowany sąd nie może być w ocenie sądu pytającego „weryfikowany” na podstawie art. 49 k.p.c. przez pryzmat kryterium „prawidłowego powołania.”
Sąd pytający wskazuje, że konstytucyjny standard prawa do sądu urzeczywistnia sąd, będący niezależnym organem wymiaru sprawiedliwości, który składa się z sędziów mających przymiot niezawisłości. Analogiczne standardy są przyjmowane w ramach zasady skutecznej ochrony sądowej na gruncie art. 47 zd. 1 i 2 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 zd. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. W ocenie sądu pytającego wykładnia tych przepisów poprzez odwołanie się do wywodzonych z tych postanowień przymiotów sędziów i warunków uznania organu za „sąd” nie może prowadzić do wniosku o możliwości kwestionowania konstytucyjnej prerogatywy Prezydenta RP w postaci powołania sędziego. Tym bardziej zatem nie może skutkować wyłączeniem sędziego w jakimkolwiek ustawowo regulowanym postępowaniu sądowym.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Michał Warciński - przewodniczący, prezes TK Julia Przyłębska - sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, sędzia TK Bartłomiej Sochański, sędzia TK Rafał Wojciechowski.