Pełnienie obowiązków przez Rzecznika Praw Obywatelskich, po upływie pięcioletniej kadencji, do czasu objęcia stanowiska przez nowego Rzecznika K 20/20
10 marca 2021 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek grupy posłów dotyczący pełnienia obowiązków przez RPO po upływie 5 letniej kadencji, do czasu objęcia stanowiska przez nowego Rzecznika.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
art. 3 ust. 6 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (dalej: ustawa o RPO) z art. 2 Konstytucji RP tj. zasadą demokratycznego państwa prawnego oraz wywodzoną z niej zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, jak również z zasadą sprawiedliwości oraz art. 209 ust. 1 Konstytucji RP, określającym okres kadencji Rzecznika Praw Obywatelskich oraz z art. 7 Konstytucji RP.
W ocenie Wnioskodawcy treść normy prawnej zawartej w zakwestionowanym przepisie oraz jego wykładnia, pozostają w sprzeczności z intencjami ustawodawcy, a przede wszystkim naruszają postanowienia Konstytucji RP, wprowadzającej od 1997 r. całkowicie nowe zasady ustrojowe państwa. Wypełnienie kadencji obecnego RPO, tj. przekroczenie konkretnej daty określającej czasowość jego mandatu, zdaniem Wnioskodawcy powoduje, że podmiot ten może działać w sposób nieuprawniony i niepraworządny. W ocenie Wnioskodawcy normatywna treść zakwestionowanego przepisu niezależnie od reguł przewidzianych w Konstytucji RP, stanowi samodzielne ustawowe i sprzeczne z porządkiem konstytucyjnym, uprawnienie dotychczasowego RPO do pełnienia swoich obowiązków do czasu objęcia stanowiska przez nowego Rzecznika, całkowicie abstrahując od 5 letniej kadencji przewidzianej w Konstytucji RP. Wnioskodawca podkreśla, że ustawa o RPO weszła w życie pod rządami innej ustawy zasadniczej, a zakwestionowany przepis nigdy nie został poddany nowelizacji. W ocenie Wnioskodawcy zakwestionowany przepis ustawy o RPO nie został dostosowany do nowego porządku ustrojowego Rzeczypospolitej Polskiej i może być z łatwością kontestowany. Zdaniem Wnioskodawcy nie można dopuścić do sytuacji, aby RPO działał w opozycji do Konstytucji, ponieważ kadencja RPO wynikająca z Konstytucji stanowi pierwszy wskaźnik jego legitymacji do działania. Ponadto gdyby rzeczywiście intencją ustawodawcy była możliwość uszczegółowienia w drodze ustawowej długości kadencji RPO, to w art. 209 ust. 3 Konstytucji byłoby przewidziane odesłanie ustawowe. Dodatkowo Wnioskodawca argumentuje, że gdyby zamiarem ustawodawcy było zapewnienie ciągłości pracy RPO poprzez dopuszczalność przedłużenia okresu kadencji, to takie postanowienie zostałoby expressis verbis przewidziane w Konstytucji, a w obecnym stanie prawnym brak jest takiej podstawy. Ponadto aktualnie RPO wykonując swoje obowiązki w poza konstytucyjnym okresie kadencji działa nie jako organ konstytucyjny, a jako falsus procurator w obrocie prawnym, przez co naraża uprawnionych jego uczestników na niemożliwe do przewidzenia negatywne skutki. Wnioskodawca argumentuje, że aktualna treść zakwestionowanej regulacji stoi w opozycji do dyrektyw zawartych w art. 2 Konstytucji w szczególności do wartości godności urzędu RPO w ten sposób, że wykonywanie przez dotychczasowego RPO swoich obowiązków do czasu powołania nowego Rzecznika, jako umocowanie pozostające w oczywistej sprzeczności z Konstytucją RP, urąga godności i godzi w doniosłość urzędu RPO. Wnioskodawca podkreśla, że w polskim systemie prawnym kadencja RPO trwa dokładnie 5 lat oraz kończy się ex lege na mocy Konstytucji, co w konsekwencji stanowi naruszenie dyrektywy praworządności możliwej do wyinterpretowania z art. 2 Konstytucji RP oraz przewidzianej w art. 7 Konstytucji RP.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: Prezes TK Julia Przyłębska - przewodniczący, sędzia TK Stanisław Piotrowicz - sprawozdawca, sędzia TK Justyn Piskorski, sędzia TK Bartłomiej Sochański, sędzia TK Wojciech Sych.