Planowanie rodziny, ochrona płodu ludzkiego i warunki dopuszczalności przerywania ciąży K 1/20
22 października 2020 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek grupy posłów dotyczący planowania rodziny, ochrony płodu ludzkiego i warunków dopuszczalności przerywania ciąży.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 4a ust. 1 pkt 2 oraz art. 4a ust. 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z art. 30 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że legalizują praktyki eugeniczne w stosunku do dziecka jeszcze nieurodzonego, odmawiając mu tym samym poszanowania ochrony godności człowieka,
ewentualnie – w razie nieuwzględnienia powyższego:
art. 4a ust. 1 pkt 2 oraz art. 4a ust. 2 zdanie pierwsze ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z art. 38 w związku z art. 30 i art. 31 ust. 3 oraz z art. 38 w związku z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji przez to, że legalizują praktyki eugeniczne w zakresie prawa do życia dziecka jeszcze nieurodzonego oraz uzależniają ochronę prawa do życia dziecka jeszcze nieurodzonego od jego stanu zdrowia, co stanowi zakazaną bezpośrednią dyskryminację, oraz:
art. 4a ust. 1 pkt 2 oraz art. 4a ust. 2 zdanie pierwsze ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (dalej: ustawa o planowaniu rodziny) z art. 38 w związku z art. 31 ust. 3 oraz w związku z art. 2 i art. 42 Konstytucji przez to, że legalizują przerywanie ciąży bez dostatecznego usprawiedliwienia koniecznością ochrony innej wartości, prawa lub wolności konstytucyjnej oraz posługują się nieokreślonymi kryteriami tej legalizacji, naruszając w ten sposób gwarancje konstytucyjne dla życia ludzkiego.
Kwestionowane przez Wnioskodawcę przepisy określają tzw. przesłankę eugeniczną, czyli stan, w którym badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu.
Zdaniem Wnioskodawcy art. 4a ust. 1 pkt 2 oraz art. 4a ust. 2 zdanie pierwsze ustawy o planowaniu rodziny jest niezgodny z art. 30 Konstytucji przez to, że przepisy te legalizują praktyki eugeniczne w stosunku do dziecka jeszcze nienarodzonego, odmawiając mu tym samym poszanowania ochrony godności człowieka. W ocenie Wnioskodawcy zakwestionowany przepis umożliwia selekcję i pozbawianie życia ze względu na domniemane defekty ludzi, co w konsekwencji prowadzi do negacji wartości życia ludzkiego i zaprzecza godności człowieka. Wnioskodawca wskazuje, że praktyki eugeniczne mające na celu przeprowadzanie genetycznej selekcji przed urodzeniem są sprzeczne z godnością człowieka, zasadą niedyskryminacji z powodu dziedzictwa genetycznego, prawem do życia oraz stanowią zagrożenie dla innych praw jednostki. Zdaniem Wnioskodawcy legalizacja zabiegu przerywania ciąży ze względu na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu nie znajduje dostatecznego usprawiedliwienia w sposobie rozstrzygnięcia konfliktu między obowiązkiem ochrony życia dziecka poczętego a wolnością kobiety i ochroną jej komfortu psychicznego. Kwestionowany przepis, zdaniem Wnioskodawcy, nie wpływa na ochronę kobiety ciężarnej, a stymuluje praktyki eugeniczne, ze względu na nieracjonalność w ustaleniu terminu dopuszczalności przerwania ciąży, tj. w przypadku wystąpienia prawdopodobieństwa upośledzenia bądź choroby dziecka poczętego przerwanie ciąży jest dopuszczalne aż do chwili osiągnięcia przez nie zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, natomiast w sytuacji poczęcia dziecka w wyniku czynu zabronionego – do 12 tygodnia ciąży. Wnioskodawca podkreśla, że ochrona przed negatywnymi stanami emocjonalnymi, jakich mogłaby doświadczyć matka w pierwszej sytuacji, uznana została za wartość wyższą niż ochrona przed negatywnymi stanami emocjonalnymi doświadczanymi przez matkę w drugim przypadku. Zakwestionowany przepis art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o planowaniu rodziny w ocenie Wnioskodawcy, dopuszcza stosowanie różnicowania wartości życia ludzkiego, uchyla ochronę prawną płodu, a także w połączeniu z innymi przepisami ustawy o planowaniu rodziny tworzy system nacisku na przerwanie podejrzanej o defekt ciąży oraz wspierania i finansowania ze środków publicznych czynności nakierowanych na unicestwienie płodu.
W przypadku nieuwzględnienia wyżej przedstawionego zarzutu, Wnioskodawca formułuje zarzut niezgodności zaskarżonych przepisów z art. 38 w związku z art. 30 i art. 31 ust. 3 oraz z art. 38 w związku z 32 ust. 1 i 2 Konstytucji przez to, że legalizują one praktyki eugeniczne w zakresie prawa do życia dziecka jeszcze nie urodzonego oraz uzależniają ochronę prawa do życia dziecka jeszcze nie urodzonego od jego stanu zdrowia, co zdaniem Wnioskodawcy, stanowi zakazaną bezpośrednią dyskryminację. Zakwestionowany przepis dokonuje zróżnicowania płodów ludzkich pod względem ich ochrony. Wnioskodawca wskazuje, że w przypadkach występowania dużego prawdopodobieństwa ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu następuje całkowite uchylenie ochrony życia płodu ludzkiego w stosunku do płodów pozbawionych cech embriopatologicznych, co stanowi wspieraną finansowo przez państwo legalizację „zamachów umyślnych na życie dziecka”. Ponadto, wskazane w przepisach ustawy o planowaniu rodziny przesłanki dopuszczalności przerwania ciąży różnicują zakres ochrony życia ludzkiego przed urodzeniem w aspekcie temporalnym. W zależności od tego, czy człowiek w fazie prenatalnej postrzegany jest jako zdrowy czy też dotknięty upośledzeniem albo chorobą, wskazana została inna długość okresu, w którym możliwe jest dokonanie przerwania ciąży. Zdaniem Wnioskodawcy zakwestionowany przepis dokonuje legalizacji selektywnego i umyślnego pozbawiania życia człowieka bez dostatecznego usprawiedliwienia koniecznością ochrony innej wartości konstytucyjnej, bowiem nie można uzasadniać aborcji eugenicznej ani względami poprawy jakości przekazywanej informacji genetycznej, ani też powodami społecznymi lub osobistymi, leżącymi po stronie rodziców dziecka. Zdaniem Wnioskodawcy zakwestionowane przepisy naruszają zasadę proporcjonalności w zakresie prawa do życia, gdyż legalizuje wybiórcze i umyślne pozbawianie życia człowieka bez dostatecznego usprawiedliwienia koniecznością ochrony innej wartości konstytucyjnej. Uzasadnienie aborcji eugenicznej względami poprawy jakości przekazywanej informacji genetycznej, w ocenie Wnioskodawcy, jest wykluczone, podobnie jak usprawiedliwienie jej względami społecznymi lub osobistymi leżącymi po stronie rodziców dziecka. W takiej sytuacji dobrem chronionym byłoby przekonanie kobiety o ewentualnym zagrożeniu dla jej położenia materialnego lub relacji osobistych czy możliwości realizacji własnych potrzeb, praw i wolności.
Ponadto Wnioskodawca podkreśla, że kwestionowana regulacja określa znamiona przestępstwa przerwania ciąży, stypizowanego w art. 152 Kodeksu karnego. Przepis ten, stanowi w § 1 że „kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę z naruszeniem przepisów ustawy", musi umożliwić każdemu, w szczególności lekarzom dokonującym zabiegów przerywania ciąży, ustalenie i rozstrzygnięcie, czy przerwanie ciąży jest w danej sytuacji zagrożone sankcją karną czy też nie, a art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o planowaniu rodziny nie określa adekwatnie i precyzyjnie znamion przestępstwa. Termin „duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu” nie jest wystarczająco precyzyjnie określony w ustawie, co budzi wątpliwości co do zgodności kwestionowanej regulacji z art. 42 ust. 1 i art. 2 Konstytucji, które wymagają precyzyjnego formułowania przepisów o charakterze represyjnym. Zaskarżone przepisy, z uwagi na ich subiektywne uzasadnienie i niedookreśloność, zagrażają więc nie tylko dziecku, ale także lekarzowi, narażając go na nieuzasadnione ryzyko odpowiedzialności karnej, dyscyplinarnej, cywilnej i zawodowej.
Trybunał Konstytucyjny rozpozna sprawę w pełnym składzie. Przewodniczący składu orzekającego - Prezes TK Julia Przyłębska, sprawozdawca - sędzia TK Justyn Piskorski.