Przesłanki odpowiedzialności karnej z tytułu użytkowania obiektu budowlanego w sposób niezgodny z przepisami P 15/17
9 lutego 2021 r. o godz. 11:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie pytania prawnego Sądu Rejonowego w Słupsku dotyczącego przesłanek odpowiedzialności karnej z tytułu użytkowania obiektu budowlanego w sposób niezgodny z przepisami.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 91a ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane w zakresie, w jakim penalizuje użytkowanie obiektu w sposób niezgodny z przepisami, bez skonkretyzowania uregulowań prawnych, z naruszeniem których ustawodawca wiąże odpowiedzialność karną, z:
– art. 2 i art. 42 ust. 1 Konstytucji RP,
– art. 7 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.,
– art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r.
Pytanie prawne sformułowane zostało na tle następującego stanu faktycznego i prawnego:
Prokurator Okręgowy oskarżył A. O. o to, że użytkował obiekt usługowo-handlowy w sposób niezgodny z art. 55 i art. 56 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (dalej: ustawa – Prawo budowalne), tj. bez uzyskania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie obiektu oraz bez zawiadomienia Państwowej Straży Pożarnej o zakończeniu jego budowy i zamiarze przystąpienia do jego użytkowania, co wypełnia przesłanki czynu zabronionego określonego w art. 9la ustawy – Prawo budowlane. Rozpatrujący sprawę Sąd Rejonowy postanowieniem z czerwca 2016 r. umorzył postępowanie, uznając, że zarzucany oskarżonemu czyn nie zawiera znamion przestępstwa. W uzasadnieniu postanowienia Sąd wskazał, ż przestępstwo określone w art. 91a ustawy – Prawo budowalne polega na niespełnieniu obowiązku określonego w art. 61, a nie w art. 55 i art. 56 tej ustawy. W ocenie Sądu niedopełnienie obowiązków wynikających z przepisów art. 55 i 56 ustawy – Prawo budowlane powinno skutkować, na podstawie art. 57 tej ustawy, wymierzeniem przez właściwy organ kary administracyjnej, a zatem należało ewentualnie wszcząć postępowanie administracyjne, a nie karne. Na powyższe rozstrzygnięcie Sądu prokurator wniósł zażalenie, wnioskując o jego uchylenie. Zdaniem prokuratora sąd pierwszej instancji odniósł się jedynie do jednego ze znamion czynu zabronionego określonego w art. 91a ustawy – Prawo budowlane, tj. niespełnienia określonego w art. 61 tej ustawy obowiązku utrzymania obiektu w należytym stanie technicznym, a pominął inne, istotne dla przedmiotowej sprawy, znamię w postaci użytkowania obiektu w sposób niezgodny z przepisami. Zdaniem prokuratora, art. 91a ustawy – Prawo budowlane, w części dotyczącej użytkowania obiektu budowalnego w sposób niezgodny z przepisami, odwołuje się do całości unormowań prawnych w tym zakresie i nie przewiduje żadnych wyjątków, a tym samym nie wyłącza odwoływania się do art. 55 i art. 56 ustawy – Prawo budowlane. Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone przez prokuratora rozstrzygnięcie, wskazując że art. 91a ustawy– Prawo budowlane jest niejasny i może powodować problemy z prawidłową oceną zespołu znamion, zwłaszcza tych, polegających na użytkowaniu obiektu w sposób niezgodny z przepisami, jak zarzucono to oskarżonemu.
Uzasadniając zarzuty niezgodności kwestionowanego przepisu z powołanymi wzorcami, Sąd pytający stwierdza, że art. 91a ustawy – Prawo budowlane, w zakresie, w jakim penalizuje użytkowanie obiektu w sposób niezgodny z przepisami prawa, bez jednoczesnego skonkretyzowania uregulowań prawnych, z naruszeniem których wiąże się odpowiedzialność karna, narusza zasadę państwa prawnego i wynikające z niej zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, bezpieczeństwa prawnego oraz określoności przepisów prawa. W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 42 ust. 1 Konstytucji RP, Sąd pytający odwołuje się do konstytucyjnej zasady nullum crimen sine lege, a w szczególności jej istotnego elementu, jakim jest reguła określoności regulacji represyjnych. W ocenie Sądu pytającego niewystarczająca określoność czynu zabronionego powoduje u adresata niepewność co do nakładanych obowiązków i konsekwencji prawnych oraz prowadzi do przerzucenia obowiązku ustalenia zakresu zastosowania przepisów karnych z ustawodawcy na organy stosujące prawo. Sąd pytający wskazuje, że w perspektywie wymogów wynikających z art. 42 ust. 1 Konstytucji RP, problematycznym jest zamieszczanie w przepisach dotyczących odpowiedzialności karnej odesłań do nieokreślonych bliżej regulacji prawnych. Podkreśla on, że przepisy związane z użytkowaniem obiektów budowlanych zawarte są nie tylko w ustawie – Prawo budowalne, ale w szeregu innych aktów normatywnych, co uniemożliwia doprecyzowanie znamion czynu zabronionego pod groźbą kary, a organy państwa zyskują dowolność w stosowaniu tak skonstruowanego przepisu.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Piotr Pszczółkowski –przewodniczący, sędzia TK Jakub Stelina – sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, sędzia TK Rafał Wojciechowski, sędzia TK Andrzej Zielonacki.