Zasady nabywania od Skarbu Państwa akcji w procesie konsolidacji spółek sektora elektroenergetycznego SK 24/18
24 marca 2021 r. o godz. 13:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie skargi konstytucyjnej B. B. dotyczącej zasad nabywania od Skarbu Państwa akcji w procesie konsolidacji spółek sektora elektroenergetycznego.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
1) art. 3 ust. 3 w zw. z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o zasadach nabywania od Skarbu Państwa akcji w procesie konsolidacji spółek sektora elektroenergetycznego (dalej: ustawa konsolidacyjna) w zakresie, w jakim nie przewiduje proporcjonalnej redukcji liczby należących do uprawnionego akcjonariusza akcji spółki konsolidowanej podlegających zamianie w trybie art. 5 ust. 1 ustawy konsolidacyjnej w przypadku, gdy wystąpi konieczność dokonania redukcji liczby akcji spółki konsolidującej przeznaczonych do zamiany z uwagi na limit akcji spółki konsolidującej określony w tym przepisie – z art. 64 ust. 1 i ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP przez to, że narusza prawo do równej ochrony konstytucyjnego prawa do własności i innych praw majątkowych,
2) art. 5 ust. 1 w zw. z art. 3 ust. 3 ustawy konsolidacyjnej w zakresie, w jakim oznacza, że przedmiotem zamiany realizowanej w trybie art. 5 ust. 1 ustawy konsolidacyjnej są wszystkie akcje spółki konsolidowanej należące do uprawnionego akcjonariusza, również wówczas, gdy liczba akcji spółki konsolidującej zaoferowana w zamian uprawnionemu akcjonariuszowi przez Skarb Państwa została zredukowana poniżej parytetu zamiany akcji ustalonego zgodnie z art. 9 ustawy konsolidacyjnej ze względu na limit określony w art. 3 ust. 3 tej ustawy – z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP przez to, że narusza prawo do równej ochrony konstytucyjnego prawa do własności i innych praw majątkowych,
3) § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 19 lutego 2008 r. w sprawie sposobu określenia liczby akcji spółki konsolidującej podlegających zamianie i trybu dokonywania zamiany akcji lub prawa do akcji spółki konsolidowanej na akcje spółki konsolidującej (dalej: rozporządzenie) w zw. z art. 3 ust. 3 oraz w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy konsolidacyjnej w zakresie, w jakim, w sytuacji przekroczenia limitu liczby akcji spółki konsolidującej przeznaczonych do udostępnienia uprawnionym akcjonariuszom i uprawnionym pracownikom wskazanego w art. 3 ust. 3 powołanej ustawy, wprowadza mechanizm redukcji jedynie liczby akcji spółki konsolidującej, bez odpowiadającej jej redukcji liczby akcji spółki konsolidowanej będących przedmiotem zamiany realizowanej w trybie art. 5 ust. 1 powołanej ustawy z: art. 64 ust. 1 i ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP przez to, że narusza konstytucyjne prawo do równej ochrony własności i innych praw majątkowych; art. 64 ust. 3 Konstytucji RP przez to, że dokonuje ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw majątkowych mocą przepisów aktu wykonawczego, a także z art. 64 ust. 2 i ust. 3 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP przez to, że narusza wskazane wyżej konstytucyjne prawa uprawnionego akcjonariusza przepisem aktu wykonawczego wykraczającym poza delegację ustawową do jego wydania,
4) art. 2 pkt 2 i pkt 4 w zw. z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji oraz ustawy o zasadach nabywania od Skarbu Państwa akcji w procesie konsolidacji spółek sektora elektroenergetycznego (dalej: ustawa zmieniająca) w zakresie, w jakim znajdują one zastosowanie do realizacji prawa do zamiany akcji również przez tych spośród uprawnionych akcjonariuszy, których prawo do zamiany akcji spółki konsolidowanej na akcje spółki konsolidującej powstało przed wejściem w życie powołanej ustawy – z art. 64 ust. 1 i ust. 2 w zw. z art. 2 Konstytucji RP przez to, że narusza konstytucyjną ochronę niewadliwie nabytego prawa podmiotowego do zamiany (nabycia) akcji na zasadach obowiązujących w dniu jego powstania po stronie tych akcjonariuszy, którzy przed wejściem w życie wskazanej ustawy nabyli prawo do zamiany akcji stosownie do art. 5 ust. 1-3 ustawy konsolidacyjnej w brzmieniu pierwotnym.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym:
Skarżący – B. B. był właścicielem akcji spółki P. Spółka Akcyjna (dalej: spółka konsolidowana), a jednocześnie uprawnionym, w związku z procesem konsolidacji spółek sektora elektroenergetycznego, do nabycia w drodze zamiany akcji spółki pod firmą T. Spółka Akcyjna (dalej: spółka konsolidująca). Skarżący przed nowelizacją ustawy konsolidacyjnej złożył oświadczenie o zamiarze zamiany posiadanych przez siebie pakietu akcji spółki konsolidowanej na akcje spółki konsolidującej. Zgodnie z przepisami obowiązującymi w chwili złożenia oświadczenia, prawo do zamiany akcji po stronie Skarżącego powstało po upływie dwunastu miesięcy od wejścia w życie ustawy konsolidującej, tj. 19 listopada 2008 r. Do zawarcia umowy zamiany akcji pomiędzy Skarżącym a Ministrem Skarbu Państwa doszło w październiku 2009 r. W wyniku przekroczenia limitu wynikającego z art. 3 ust. 3 ustawy konsolidacyjnej liczba akcji spółki konsolidującej należnych uprawnionym do zamiany została zredukowana stosownie do treści § 2 ust. 3 rozporządzenia. W konsekwencji, wartość akcji spółki konsolidującej otrzymanych przez Skarżącego była niższa od wartości przekazanych przez niego w ramach umowy zamiany akcji spółki konsolidowanej. W październiku 2015 r. Skarżący wniósł do Sądu Rejonowego pozew przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Skarbu Państwa o zapłatę odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami (obliczonego jako różnica wartości akcji spółki konsolidowanej zamienionych na akcje spółki konsolidującej) za szkodę wyrządzoną Skarżącemu w związku z niewłaściwym wykonaniem umowy zamiany akcji. Wyrokiem z września 2016 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo Skarżącego wskazując, że na podstawie art. 3 ust. 3 ustawy konsolidacyjnej ustawodawca wprowadził limit przysługującej uprawnionym i ich spadkobiercom ogólnej liczby akcji spółki konsolidującej. Limit ten został określony w wysokości 15 % liczby akcji spółki konsolidującej. Zdaniem Sądu Rejonowego, regulacja ta wprowadziła rozwiązanie polegające na proporcjonalnej redukcji liczby akcji spółki konsolidującej, które zostały udostępnione uprawnionym w zamian za akcje spółek konsolidowanych. Sąd Rejonowy podkreślił, że z literalnego brzmienia § 2 ust. 3 rozporządzenia wynika, że proporcjonalnej redukcji poddawane są jedynie akcje spółki konsolidującej, zatem nie ma podstaw do twierdzenia, że akcje spółek konsolidowanych również powinny być proporcjonalnie redukowane. W związku z powyższym, Sąd Rejonowy uznał, że nie doszło do bezprawnego zachowania Skarbu Państwa – Ministra Skarbu Państwa w związku z zawarciem umowy zamiany z października 2009 r. Od powyższego orzeczenia Skarżący wniósł apelację, która została oddalona przez Sąd Okręgowy wyrokiem z lipca 2017 r.
Skarżący wskazuje, że zakwestionowane przepisy wprowadziły mechanizm jednostronnej redukcji akcji. Mechanizm ten, w razie jego zastosowania, skutkował brakiem ekwiwalentności pomiędzy wartością akcji spółki konsolidowanej zaoferowanych do zamiany przez uprawnionego akcjonariusza, a wartością akcji spółki konsolidującej otrzymanych od Skarbu Państwa. Wartość akcji zaoferowanych przez uprawnionego akcjonariusza mogła być znacząco wyższa od wartości akcji otrzymanych w zamian. W ocenie Skarżącego, wprowadzona poprzez zakwestionowane przepisy procedura zamiany akcji, poprzez dopuszczenie możliwości zamiany pakietów akcji o nierównej wartości, nie spełnia wymogów wynikających z konstytucyjnej zasady równej ochrony prawa własności i innych praw majątkowych. Zdaniem Skarżącego skutkiem takiej regulacji jest uprzywilejowanie i przyznanie wyższego stopnia ochrony interesom majątkowym Skarbu Państwa w porównaniu z interesami uprawnionych akcjonariuszy, którym zostały narzucone niekorzystne warunki zamiany. Zakwestionowane przepisy nie zawierają przy tym żadnych rozwiązań pozwalających na zrównoważenie świadczeń obu stron umowy. Skarżący podkreśla, że prawa majątkowe uprawnionych akcjonariuszy podlegają słabszej ochronie prawnej w porównaniu z ochroną praw i interesów majątkowych Skarbu Państwa, co prowadzi do naruszenia art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, z którego wynika obowiązek zapewnienia ochrony prawa własności odznaczającej się równym stopniem intensywności niezależnie od podmiotu, któremu przysługuje. W dalszej kolejności Skarżący wskazał, że procedura zamiany akcji nie miała w istocie charakteru dobrowolnego. Podejmowane przez Skarb Państwa działania konsolidacyjne w sektorze spółek konsolidowanych doprowadziły do tego, że uprawnieni pracownicy i akcjonariusze musieli przystąpić do zamiany akcji, mimo że dokonywała się ona na niekorzystnych dla nich, a często kompletnie nieznanych zasadach. W toku samej procedury zamiany akcji akcjonariusze nie posiadali bowiem informacji dotyczących ewentualnego zastosowania mechanizmu redukcji przydzielanych im akcji oraz zakresu tej redukcji, jak również wartości akcji podlegających zamianie. Zdaniem Skarżącego, na tle zakwestionowanych przepisów ustawy i rozporządzenia dochodzi także do nierównego traktowania poszczególnych grup uprawnionych akcjonariuszy i pracowników: osoby te za przedstawione do zamiany akcje uzyskiwały bowiem pakiety akcji spółek konsolidujących różnej wartości, mniej lub bardziej zredukowane w stosunku do wartości posiadanych przez nich akcji spółek konsolidowanych. Skarżący stwierdza, że wprowadzenie regulacji nakazującej zapewnienie równej wartości akcji podlegającej zamianie nie jest objęte swobodą ustawodawcy i jej brak należy postrzegać jako pominięcie prawodawcze. Tym samym, w ocenie Skarżącego, prawodawca był zobowiązany do ustanowienia mechanizmu zamiany akcji, zapewniającego ekwiwalentną wartość pakietów akcji podlegających zamianie. Pominięcie ustawodawcze Skarżący wiąże przede wszystkim z treścią art. 3 ust. 3, a w dalszej kolejności z art. 8 ust. 1 i art. 9 ustawy konsolidacyjnej. Zdaniem Skarżącego z przepisów powinna wynikać dyrektywa nakazująca uwzględnienie przy ustalaniu zasad zamiany akcji wartości akcji spółki konsolidowanej i konsolidującej. W odniesieniu do § 2 ust. 3 rozporządzenia Skarżący formułuje zarzut naruszenia konstytucyjnego prawa uprawnionego akcjonariusza do równej ochrony własności oraz zakazu ingerencji w konstytucyjnie chronione prawo własności aktem rangi podustawowej, wydanym bez wystarczającej podstawy prawnej. Zdaniem Skarżącego, przepis § 2 ust. 3 rozporządzenia narusza nie tylko zasadę wyłączności ustawy, ale również nie spełnia określonego w art. 64 ust. 3 Konstytucji RP wymogu proporcjonalności ograniczenia. W ocenie Skarżącego § 2 ust. 3 rozporządzenia nie odpowiada wytycznym zawartym w upoważnieniu ustawowym zawartym w art. 8 ust. l ustawy konsolidacyjnej, wymagającym m.in., by regulując sposób określenia liczby akcji spółki konsolidującej przeznaczonych do nieodpłatnego nabycia przez uprawnionych akcjonariuszy w drodze zamiany akcji spółki konsolidowanej, miano na uwadze równe traktowanie uprawnionych akcjonariuszy i pracowników, jak również wartość spółek konsolidujących i konsolidowanych,. Sprawia to, że zaskarżony przepis nie spełnia standardów wyznaczonych przez art. 92 ust. l Konstytucji RP. Ponadto § 2 ust. 3 rozporządzenia prowadzi nie tylko do uprzywilejowania Skarbu Państwa względem uprawnionych akcjonariuszy, ale również do nierównego traktowania poszczególnych grup uprawnionych akcjonariuszy i pracowników, którzy za przedstawione do zamiany akcje uzyskiwali pakiety akcji spółek konsolidujących różnej wartości (w zależności od skali redukcji). Skarżący uważa, że brak wprowadzenia rozwiązań prawnych zapewniających ekwiwalentność pakietów akcji podlegających zamianie w sytuacji, gdy uprawnieni akcjonariusze zobowiązani są zaoferować do zamiany wszystkie posiadane przez siebie akcje, przy równoczesnej redukcji akcji spółki konsolidującej, skutkuje nieodpłatnym przejęciem przez Skarb Państwa części praw majątkowych przysługujących dotąd uprawnionym akcjonariuszom. Uzasadniając zarzuty niekonstytucyjności art. 2 pkt 2 i 4 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy zmieniającej, Skarżący wskazuje, że w pierwotnym brzmieniu ustawa konsolidacyjna przewidywała korzystniejsze zasady zamiany akcji (brak wymogu złożenia oświadczenia o zamiarze zamiany wszystkich akcji spółki konsolidowanej oraz ustanowienie mniej rygorystycznego limitu, którego przekroczenie powodowało redukcję liczby otrzymywanych w zamian akcji spółki konsolidującej). Zdaniem Skarżącego nabycie prawa do zamiany akcji przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, spowodowało istotne pogorszenie warunków zamiany, co w Jego ocenie narusza zasadę ochrony praw nabytych.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Jarosław Wyrembak – przewodniczący, sędzia TK Wojciech Sych – sprawozdawca, sędzia TK Justyn Piskorski, prezes TK Julia Przyłębska, sędzia TK Michał Warciński.