Nadanie statusu płatnika składek pracodawcy, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z osobą trzecią K 15/16
13 maja 2021 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone wnioski Prezydenta Konfederacji Lewiatan oraz Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej dotyczące nadania statusu płatnika składek pracodawcy, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z osobą trzecią.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności połączonych wniosków:
1) Prezydenta Konfederacji Lewiatan o zbadanie zgodności art. 8 ust. 2a in fine ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121, ze zm.) w brzmieniu „lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy” w związku z art. 18 ust. 1a oraz w związku z art. 4 pkt 2 lit. a, art. 16 ust. 1 pkt 1, ust. 1b, 2 i 3, art. 17 ust. 1 i 2 tej ustawy, art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a, art. 81 ust. 1, art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 581, ze zm.), art. 104 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 149, ze zm.), art. 9, art. 10, art. 28 ust. 1 i art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 2014 r. poz. 272, ze zm.), art. 2 pkt 2 i 3, art. 36 ust. 2 i 4 oraz art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 965, ze zm.) z:
a) art. 20 w związku z art. 22, w związku z art. 31 ust. 3, w związku z art. 64 ust. 1 i 3 oraz w związku z art. 2 Konstytucji RP,
b) art. 2 i art. 51 ust. 1 Konstytucji RP;
2) Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej o zbadanie zgodności:
a) art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121, ze zm.) w odniesieniu do zwrotu „wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy” z wywodzoną z art. 2 Konstytucji RP zasadą poprawnej legislacji,
b) art. 8 ust. 2a w związku z art. 9 ust. 1 i 4b, art. 16 ust. 1 pkt 1, ust. 1b i 3, art. 17 ust. 1 i 2 i art. 18 ust. 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121, ze zm.), w zakresie, w jakim nakładają na pracodawcę zatrudniającego osobę, która wykonuje pracę na podstawie zawartej z podmiotem innym niż ten pracodawca umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której, zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy, obowiązek obliczania, rozliczania i przekazywania co miesiąc do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz chorobowe z uwzględnieniem w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe przychodu osiągniętego przez osobę wykonującą pracę na podstawie zawartej z podmiotem innym niż pracodawca, na którego nałożono ten obowiązek, umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy z art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
Problem konstytucyjny w niniejszej sprawie dotyczy kwestii nałożenia na pracodawców - płatników składek obowiązków (finansowych, organizacyjnych), związanych z uznaniem dla celów ubezpieczeń społecznych za pracownika także osobę wykonującą pracę na podstawie zawartej z podmiotem trzecim umowy cywilnoprawnej, jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz swojego pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Wnioskodawcy podnoszą, że pracodawcy nie mają wpływu na powstanie takich obowiązków, a w przypadku obowiązków finansowych, także na ich wysokość. Zdaniem Wnioskodawców pracodawca musi zatem pełnić rolę płatnika składek należnych od kwoty wynagrodzenia z tytułu umów, których nie jest stroną i o których zawarciu może nawet nie wiedzieć. Odpowiedzialność pracodawców za należyte wykonanie funkcji płatnika składek przejawia się w sferze zarówno cywilnej odpowiedzialności względem pracowników, jak i odpowiedzialności względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a także innych podmiotów zarządzających funduszami państwowymi, gromadzących składki z ubezpieczenia społecznego oraz zdrowotnego. Przyjęta w art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121, ze zm., dalej: u.s.u.s) definicja pracownika powoduje trudności w wykonywaniu ww. obowiązków. Pracodawca musi zatem ustalić, czy jego pracownik zawarł z jego kontrahentem jakąkolwiek umowę cywilnoprawną i czy kontrahent wypłacił temu pracownikowi wynagrodzenie, w jakim terminie i w jakiej wysokości. W ocenie Wnioskodawców jedyną przesłanką tej odpowiedzialności jest fakt wykonywania pracy na rzecz pracodawcy na podstawie umowy innej niż umowa o pracę. Wnioskodawcy stoją na stanowisku, że nie można obciążać pracodawców obowiązkami, o których powstaniu w ogóle nie wiedzieli, albo na których wysokość nie mieli lub nie mogli mieć wpływu. Zdaniem Wnioskodawców koniecznym jest ukształtowanie regulacji w ten sposób, aby obowiązkami płatnika składek obciążyć jedną ze stron umowy cywilnoprawnej, a nie podmiot trzeci (pracodawcę).
Zdaniem Prezydenta Konfederacji Lewiatan zakwestionowana regulacja godzi w wolność działalności gospodarczej i nie spełnia konstytucyjnych wymagań dla wprowadzania ograniczeń tejże wolności. Prezydent Konfederacji Lewiatan wskazuje, że korzystanie przez przedsiębiorcę z pracy osób przez niego zatrudnionych należy do istoty prowadzenia działalności gospodarczej, wszelkie ingerencje ustawodawcy w koszty pracy (jak np. obowiązek pracodawcy opłacania składek na ubezpieczenia pracowników) dotykają więc istoty wolności działalności gospodarczej. Z tego też względu, zakwestionowana regulacja, w ocenie Prezydenta Konfederacji Lewiatan, nie spełnia wymagań zasady proporcjonalności, a tym samym konstytucyjnych wymagań dla regulacji ingerujących w prawo własności (art. 64 Konstytucji RP). W ocenie Prezydenta Konfederacji Lewiatan ingerencja w wolność działalności gospodarczej jest nadmierna, gdyż obciążenie pracodawcy kosztami składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych od przychodów, uzyskiwanych przez pracowników z tytułu umów cywilnoprawnych zawartych z podmiotem trzecim, nie zawsze jest proporcjonalne do korzyści, jakie pracodawca uzyskuje ze świadczenia na jego rzecz pracy w ramach takich umów. Zdaniem Prezydenta Konfederacji Lewiatan zakwestionowane rozwiązanie pozostaje również w sprzeczności z zasadą poprawnej legislacji, wywodzoną z art. 2 Konstytucji RP, wymagającą kształtowania norm prawnych w taki sposób, aby stanowiły one najskuteczniejszy środek do osiągnięcia zakładanego celu prawodawczego. Niezgodności zakwestionowanej regulacji z art. 2 Konstytucji RP Prezydent Konfederacji Lewiatan upatruje również w braku spójności tego unormowania z przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych i ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W ocenie Prezydenta Konfederacji Lewiatan zakwestionowana regulacja jest niezgodna z art. 51 ust. l Konstytucji RP. Wskazuje On, że obowiązek pobrania lub wypłaty składek na ubezpieczenia społeczne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wymaga od pracodawcy powzięcia informacji o stosunkach prawnych pracownika z podmiotem trzecim, mimo że aktualnie obowiązujące przepisy nie uprawniają pracodawcy do żądania od pracownika udzielenia takich informacji.
Zdaniem Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej, zakwestionowana regulacja pozostaje w sprzeczności z zasadą poprawnej legislacji oraz zasadą proporcjonalności. Naruszenie zasady poprawnej legislacji, zdaniem Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej, wyraża się w tym, że użyty w art. 8 ust. 2a u.s.u.s. zwrot: „w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy" jest nieprecyzyjny, budzi on bowiem szereg wątpliwości, których nie można usunąć w toku interpretacji tego zwrotu. Niezgodności zakwestionowanych rozwiązań z zasadą proporcjonalności Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej upatrują w nadmiernej ingerencji w sferę prawnie chronionych interesów pracodawcy. W ocenie Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej, pracodawca nie może bowiem ponosić odpowiedzialności za zachowania pracownika w czasie, w którym nie pozostaje on do dyspozycji pracodawcy, oraz kontrahenta, u którego zamówił usługę, dzieło lub towar. Zdaniem Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej naruszenie art. 22 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP polega na tym, że ustawodawca, nakładając na pracodawcę obowiązek daninowy ze sfery ubezpieczeń społecznych, nie zapewnił instrumentów prawnych, przy pomocy których pracodawca mógłby ustalić, czy pracownik w czasie, w którym nie pozostaje w jego dyspozycji, wykonuje pracę na rzecz podmiotu trzeciego w ramach umowy cywilnoprawnej. Pracodawca nie posiada także instrumentów prawnych, przy użyciu których mógłby uzyskać od kontrahenta, od którego nabywa towar lub usługę, informacje o tym, kto i w jakim zakresie był zaangażowany w wytworzenie takiego towaru, usługi lub dzieła. Natomiast podmiot, korzystający na podstawie umowy cywilnoprawnej z pracy pracownika, może przed zawarciem takiej umowy uzyskać od osoby, z pracy której będzie korzystał, informację, czy osoba ta pozostaje w innym stosunku pracy. Ponadto Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej wskazują, że zakwestionowane przepisy nasuwają również wątpliwości co do spójności z przepisami ustawy o ochronie danych osobowych i ustaw dotyczących podatków dochodowych.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: Prezes TK Julia Przyłębska - przewodniczący, sędzia TK Jakub Stelina - sprawozdawca, wiceprezes TK Mariusz Muszyński, sędzia TK Justyn Piskorski, sędzia TK Michał Warciński.