Wyłączenie sędziego z powodu podniesienia okoliczności dotyczących jego powołania; obwieszczenie Prezydenta RP o wolnych stanowiskach w Sądzie Najwyższym; rozstrzyganie przez Sąd Najwyższy o statusie sędziego P 10/19
23 lutego 2022 r. o godz. 9:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie pytania prawnego Sądu Najwyższego, Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych dotyczącego wyłączenia sędziego z powodu podniesienia okoliczności dotyczących jego powołania; obwieszczenia Prezydenta RP o wolnych stanowiskach w Sądzie Najwyższym; rozstrzygania przez Sąd Najwyższy o statusie sędziego.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
1. Art. 49 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim dopuszcza wniosek o wyłączenie sędziego powołanego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: Prezydenta RP) na podstawie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa w skład której wchodzą sędziowie wybrani w sposób przewidziany w art. 9a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 8 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw z art. 179 w związku z art. 144 ust 3 pkt 17 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (dalej Konstytucji RP);
2. Art. 31 § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym w zakresie, w jakim obwieszczenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wolnych stanowiskach sędziego w Sądzie Najwyższym stanowi akt niewymagający dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów z art. 144 ust. 2 oraz art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji RP;
3. Art. 1 w związku z art. 82 i art. 86, art. 87, art. 88 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym w zakresie, w jakim stanowi normatywną podstawę rozstrzygania przez Sąd Najwyższy o:
a) statusie sędziowskim osoby powołanej do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego, w tym sędziego Sądu Najwyższego,
b) skuteczności czynności sądu dokonanej z udziałem tej osoby, a także
c) czynnym i biernym prawie wyborczym do organów sądu, w tym legitymacji tej osoby do sprawowania funkcji w organach sądu, zaś w przypadku Sądu Najwyższego - także w organach izb tego Sądu - jest zgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, z art. 10, art. 144 ust. 3 pkt 17 oraz art. 183 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. 4. Art. 49 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego w zakresie, w jakim sąd rozpoznaje wniosek o wyłączenie sędziego z powodu podniesienia okoliczności wadliwości powołania sędziego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa z:
- art. 45 ust. 1 oraz z art. 175 ust. 1, art. 179 w związku z art. 187 ust. 1 i 3 Konstytucji RP,
- art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2,
- art. 47 zdanie pierwsze i drugie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w związku z art. 6 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej.
Uchwałą Okręgowej Rady Adwokackiej (dalej również: ORA) dokonano wyboru Przewodniczącego Zespołu Wizytatorów ORA. Okręgowa Rada Adwokacka w głosowaniu tajnym, odwołała nowo wybranego Przewodniczącego Zespołu Wizytatorów ORA. Odwołany przewodniczący złożył odwołania od tej uchwały do Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej i do Ministra Sprawiedliwości. Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej stwierdziło niedopuszczalność odwołania od uchwały. Natomiast Minister Sprawiedliwości zaskarżył uchwałę w sprawie odwołania z funkcji Przewodniczącego Wizytatorów ORA. Prezydium Okręgowej Rady Adwokackiej uchyliło uchwały w sprawie wyboru i odwołania z funkcji Przewodniczącego Zespołu Wizytatorów ORA. Wicedziekan Okręgowej Rady Adwokackiej zwrócił się do Sądu Najwyższego o umorzenie postępowania w sprawie zawisłej przez Sądem Najwyższym z powodu uchylenia zaskarżonej uchwały. W odpowiedzi na powyższe, Minister Sprawiedliwości wniósł o oddalenie wniosku o umorzenie postępowania oraz o rozstrzygnięcie merytoryczne sprawy, w szczególności zajęcie stanowiska, co do kwestii sprzeczności zaskarżonej uchwały z prawem. Okręgowa Rada Adwokacka zwróciła się o wyłączenie od rozpoznania niniejszej sprawy 19 sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego wskazanych przez członków Krajowej Rady Sądownictwa na urząd sędziego. W uzasadnieniu wskazano, że sędziowie ci powinni zostać wyłączeni od rozpoznawania przedmiotowej skargi Ministra Sprawiedliwości ponieważ nie zostali powołani zgodnie z prawem na stanowiska sędziów Sądu Najwyższego, zatem nie posiadają kompetencji do rozstrzygania niniejszego sporu. W szczególności podniesiono wadliwość aktu prawnego inicjującego procedurę wyłaniania sędziów Sądu Najwyższego, tj. obwieszczenia Prezydenta RP o wolnych stanowiskach sędziego w Sądzie Najwyższym, wydanego bez kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów, co zgodnie z art. 144 ust. 2 Konstytucji RP stanowi zdaniem ORA wymóg ważności aktów urzędowych Prezydenta RP.
W ocenie sądu pytającego, złożenie przez ORA wniosku o wyłączenie sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, w którym jako przyczynę wyłączenia wskazano przeświadczenie o nielegalności procedury powołania sędziów, a tym samym bezskuteczności powołania powoduje, że zaistniał „fakt normatywny’’ polegający na przypisaniu art. 49 k.p.c. zakresu normatywnego pozwalającego posłużyć się nim jako podstawą zakwestionowania statusu sędziów orzekających w Sądzie Najwyższym. W ocenie sądu pytającego, w tej mierze konieczne jest rozstrzygnięcie na poziomie konstytucyjnym, które oprócz możliwości procedowania w sprawie zawisłej przed tym sądem, będzie miało również znaczenie ogólnoustrojowe. Sąd pytający dodaje, że nie ma możliwości samodzielnego rozstrzygnięcia krytycznej kwestii w oparciu o prokonstytucyjną wykładnię przepisu, gdyż byłoby to wejście w kompetencję Trybunału Konstytucyjnego.
Sąd pytający wskazuje, że wniosek o wyłączenie złożony w sprawie będącej przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pytającego zmierza do podważenia statusu sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Wyłączenie sędziego stanowi instytucję wzmacniającą gwarancję bezstronności sędziego i jednocześnie umacnia powagę wymiaru sprawiedliwości. Prawo polskie przewiduje wyłączenie sędziego, nie przewiduje natomiast wyłączenia sądu oraz całego składu orzekającego od rozpoznania danej sprawy. Instytucja wyłączenia sędziego nie może być traktowana jako środek służący do eliminowania z postępowania sędziów, których strona uznaje za nieodpowiadających subiektywnemu pojmowaniu swoich interesów, lub też jako środek mający na celu obstrukcję procesową – podkreśla sąd pytający.
Zgodnie z art. 179 Konstytucji RP sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieokreślony. Sąd pytający wskazuje, że jest to norma kompletna, jeśli chodzi o określenie kompetencji Prezydenta RP w zakresie powoływania sędziów, gdyż zostały w niej uregulowane wszystkie niezbędne elementy procedury nominacyjnej. Włączenie Sądu Najwyższego w procedurę powoływania sędziów - poprzez dopuszczenie kontroli sposobu wykonywania ww. prerogatywy - pozostaje w sprzeczności z art. 10 i art. 179 Konstytucji RP – podkreśla sąd pytający.
W ocenie sądu pytającego obwieszczenie Prezydenta RP ogłoszone w trybie art. 31 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym o liczbie wolnych stanowisk sędziowskich nie jest aktem urzędowym Prezydenta RP w rozumieniu art. 144 ust. 1 Konstytucji RP, które wymaga kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Jest to inna czynność urzędowa polegająca na podaniu do publicznej wiadomości w sposób autorytatywny informacji o liczbie wolnych stanowisk sędziowskich w Sądzie Najwyższym, wszczynająca procedurę wyłaniania kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego. Obowiązek uzyskania kontrasygnaty naruszałby zasadę podziału władzy oraz niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Sąd pytający wskazuje, że art. 1 w związku z art. 86, art. 87 oraz art. 88 ustawy o Sądzie Najwyższym w kwestionowanym zakresie pozostaje w sprzeczności z konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa prawnego, w szczególności z zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, która nakazuje takie stosowanie prawa, by zapewnić jednostce bezpieczeństwo prawne oparte m.in. na przewidywalności działań organów państwa, a tym samym stwarzać dogodne warunki do planowania własnych działań, podejmowania decyzji i przyjmowania za nie odpowiedzialności.
W ocenie sądu pytającego, dopuszczenie kwestionowania na drodze sądowej statusu sędziego, podważa zasadę nieusuwalności sędziego (art. 180 ust. 1 Konstytucji RP) osłabiając poważnie zasadę niezawisłości sędziowskiej (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP). Akceptacja takiej konstrukcji godzi również w konstytucyjnie zagwarantowane prawo do sądu (art. 45 Konstytucji RP), w szczególności zaś w prawo do uzyskania prawidłowego pod względem formalnym rozstrzygnięcia sądowego (prawo do wyroku sądowego), co zakładać musi posiadanie przez osoby wydające takie rozstrzygnięcie, w żaden sposób niepodważalnego.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski - przewodniczący, wiceprezes TK Mariusz Muszyński - sprawozdawca, sędzia TK Justyn Piskorski, sędzia TK Jakub Stelina, sędzia TK Andrzej Zielonacki.