Brak unormowania wyłączenia sędziego na wniosek strony uzasadniony subiektywną utratą zaufania strony co do bezstronności sądu i obiektywnego działania w granicach prawa SK 13/20
12 lipca 2022 r. o godz. 13:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie skargi konstytucyjnej J. Cz. dotyczącej braku unormowania wyłączenia sędziego na wniosek strony uzasadniony subiektywną utratą zaufania strony co do bezstronności sądu i obiektywnego działania w granicach prawa.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 49 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460, ze zm., dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim nie normuje wyłączenia sędziego na wniosek strony uzasadniony subiektywną utratą zaufania strony co do bezstronności sądu i obiektywnego działania w granicach prawa, z art. 32 ust. 1, art. 7 w związku z art. 83, art. 30 oraz art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP.
Skarżący będąc osobą skazaną i pozbawioną wolności, w trakcie odbywania kary został pozwany. W toku postępowania przed sądem okręgowym skarżący złożył wniosek o wyłączenie sędziego i dwóch ławników. W jego ocenie skład orzekający popełnił liczne uchybienia proceduralne, ponieważ prowadził postępowanie pomimo braku prawomocnego rozstrzygnięcia w przedmiocie ustanowienia dla skarżącego pełnomocnika z urzędu. Skala i częstotliwość tych uchybień wywołała u skarżącego wątpliwości co do bezstronności sądu przy orzekaniu w jego sprawie. Wniosek skarżącego został oddalony przez sąd okręgowy, który stwierdził m.in., że skarżący zarzuca sędziemu przede wszystkim naruszenie przepisów k.p.c., które to zarzuty nie odpowiadają normatywnym przesłankom wyłączenia sędziego, określonym w art. 48 i art. 49 k.p.c. Złożone przez skarżącego zażalenie zostało oddalone postanowieniem sądu apelacyjnego.
W ocenie skarżącego użyte w art. 49 k.p.c. określenie „uzasadniona wątpliwość co do bezstronności sędziego” jest niedookreślone i nie wskazuje, jakie okoliczności miałyby świadczyć o „braku obiektywizmu sądu”. Zdaniem skarżącego, jeśli strona, w toku postępowania, nabierze przekonania co do faworyzowania przez sąd drugiej strony poprzez działalność niezgodną z przepisami powinna na tej podstawie żądać skutecznego wyłączenia sędziego. Wykluczenie z zakresu okoliczności, o których stanowi art. 49 k.p.c., subiektywnej utraty zaufania strony co do bezstronności sądu i obiektywnego działania w granicach prawa narusza, w ocenie skarżącego, konstytucyjne prawa podmiotowe obywateli.
Zdaniem skarżącego kwestionowana regulacja narusza równość wszystkich obywateli i obowiązek jednakowego traktowania ich przez władze publiczne. Zezwolenie bowiem na naruszenia proceduralne względem jednej strony, gdzie strona ta pozbawiona jest możliwości przeciwstawienia się takim naruszeniom oraz brak możliwości wyłączenia sędziego, do którego strona nie ma zaufania, prowadzi do poniżającego traktowania i narusza w ocenie skarżącego godność strony, którą gwarantuje art. 30 Konstytucji. Skarżący wskazuje, że obowiązek przestrzegania praw dotyczy wszystkich, w tym także organów władzy publicznej. Zastrzegł jednocześnie, że nie dotyczy to samego orzekania, objętego niezawisłością sędziowską, lecz o przestrzeganie procedur. O ile uchybienia proceduralne, jakich dopuścił się sąd pierwszej instancji, mogą być kwestionowane przez podniesienie stosownego zarzutu apelacyjnego, o tyle uchybienia sądu drugiej instancji pozostają poza jakąkolwiek kontrolą – podkreśla skarżący.
Skarżący ponadto wskazuje, że wśród najważniejszych wymogów rzetelnej i sprawiedliwie ukształtowanej procedury sądowej jest unikanie dowolności czy wręcz arbitralności sądu. Prawo do sprawiedliwego sądu wywodzone jest z zasady demokratycznego państwa prawa. Dla uznania sądu za sprawiedliwy konieczne są: przestrzeganie przez sądy sprawiedliwości proceduralnej i możliwość wyłączenia sędziego, który w czasie postępowania wielokrotnie narusza przepisy proceduralne, czym pozbawia stronę zaufania do obiektywizmu sądu. Brak takiej możliwości powoduje, że kwestionowana regulacja jest niezgodna z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Krystyna Pawłowicz - przewodniczący, sędzia TK Bartłomiej Sochański - sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, Prezes TK Julia Przyłębska, sędzia TK Wojciech Sych.