Brak zapewnienia ustawowych podstaw i trybu dochodzenia odszkodowania przez podmioty, które są zobowiązane do usunięcia i rozbiórki tablic i urządzeń reklamowych wzniesionych legalnie na terenie gminy P 20/19
12 grudnia 2023 r. o godz. 10:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie wydane w sprawie pytania prawnego Naczelnego Sądu Administracyjnego dotyczącego braku zapewnienia ustawowych podstaw i trybu dochodzenia odszkodowania przez podmioty, które są zobowiązane do usunięcia i rozbiórki tablic i urządzeń reklamowych wzniesionych legalnie na terenie gminy.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 37a ust. 9 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (dalej: u.p.z.p.), w zakresie w jakim przewiduje obowiązek określenia w uchwale, o której mowa w art. 37a ust. 1 powołanej ustawy, warunków i terminu dostosowania istniejących w dniu jej wejścia w życie, wzniesionych na podstawie zgody budowlanej, tablic reklamowych i urządzeń reklamowych do zakazów określonych w tej uchwale, bez zapewnienia ustawowych podstaw i trybu dochodzenia odszkodowania przez podmioty, które są zobowiązane do ich usunięcia, z art. 2, art. 21, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP oraz z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 20 marca 1952 r.
Rada miasta ustaliła zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, tablic reklamowych i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń (dalej: uchwała krajobrazowa). Uchwała ta została podjęta na podstawie art. 37a ust. 1 u.p.z.p. W § 9 ust. 2 aktu rada miasta określiła termin dostosowania wszelkich istniejących w dniu wejścia w życie uchwały tablic i urządzeń reklamowych do zasad i warunków w niej ustalonych na 30 miesięcy od dnia wejścia uchwały w życie. Termin ten miał znaleźć zastosowanie bez względu na to czy istniejące tablice reklamowe i urządzenia reklamowe wzniesiono legalnie, czy też nielegalnie.
Po rozpoznaniu skargi wniesionej przez sp. z o.o. Wojewódzki Sąd Administracyjny stwierdził nieważność uchwały krajobrazowej z przyczyn formalno-prawnych tj. braku zrealizowania przez radę miasta delegacji ustawowej poprzez zaniechanie określenia w niej konkretnych warunków dostosowania istniejących tablic i urządzeń reklamowych do przepisów uchwały. Spółka nie zgodziła się ze wskazanym poglądem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego i wniosła skargę kasacyjną formułując zarzut m.in. błędnej wykładni art. 37a ust. 9 u.p.z.p. Naczelny Sąd Administracyjny wystąpił z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego.
Naczelny Sąd Administracyjny wskazuje, że podjęcie uchwały krajobrazowej powoduje powstanie obowiązku po stronie rady gminy, aby w uchwale znalazł się termin dostosowania istniejących tablic i urządzeń reklamowych. Skutkuje to wprost nakazaniem (po upływie terminu dostosowania) podmiotom, których legalne tablice i urządzenia odbiegają od dozwolonych (i przyjętych przez gminę w uchwale krajobrazowej arbitralnie) zasad ich sytuowania, aby te tablice i urządzenia reklamowe usunęły - dokonały ich rozbiórki, mimo że legitymują się ważnymi pozwoleniami na ich budowę lub dokonały zgłoszenia robót budowlanych dotyczących tych nośników, co w ocenie sądu pytającego jest niezgodne z konstytucyjnymi zasadami ochrony praw nabytych i zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Przedmiotem wątpliwości konstytucyjnych sądu pytającego jest brak odpowiedniego mechanizmu kompensacyjnego z tytułu pozbawienia prawa do korzystania z mienia oraz wyrządzonej tym samym szkody legalnej. Zdaniem bowiem sądu pytającego w przypadku ingerencji skutkującej całkowitym odjęciem (unicestwieniem przedmiotu własności), tak jak będzie to miało miejsce w przypadku zdecydowanej większości nośników reklamowych skarżącej spółki po upływie okresu dostosowawczego, będzie to ingerencja w prawo własności równoważna w skutkach prawnych z wywłaszczeniem, które zgodnie z art. 21 ust. 2 Konstytucji może odbywać się tylko za odszkodowaniem. Ponieważ ustawodawca jednak takiego odszkodowania nie przewidział, to regulacja ta stanowi przykład tzw. pominięcia prawodawczego.
Zdaniem sądu pytającego art. 37a ust. 9 u.p.z.p. stanowić może rodzaj pułapki na obywatela, w zakresie jakim nie zawiera on żadnych regulacji ochronnych dla praw nabytych na podstawie zgody budowlanej. W ocenie sądu pytającego brak możliwości wprowadzenia w uchwale krajobrazowej wyjątków dla legalnych tablic i urządzeń reklamowych (tj. umieszczonych na podstawie zgody budowlanej) lub możliwości znacznego zróżnicowania (istotnego wydłużenia) okresów dostosowawczych dla takich tablic i urządzeń reklamowych budzi wątpliwość co do tego, czy nie narusza wprost art. 2 Konstytucji i wyrażonej w nim zasady ochrony praw nabytych.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Piotr Pszczółkowski - przewodniczący, sędzia TK Rafał Wojciechowski - sprawozdawca, sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, sędzia TK Bogdan Święczkowski.