Pomoc prawna z urzędu; koszty opłacenia; wniesienie zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji. SK 20/11
30 października 2012 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 59 ust. 2 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym oraz par. 48 Uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK z 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu TK ogłosi wyrok wydany na posiedzeniu niejawnym w sprawie skargi konstytucyjnej Rafała F. dotyczącej kosztów opłacenia pomocy prawnej z urzędu (wniesienie zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji).
Trybunał Konstytucyjny ogłosi wyrok w sprawie zgodności art. 3941 § 1 pkt 2 oraz art. 3941 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku - Kodeks postępowania cywilnego w zakresie, w jakim nie daje podstaw do wniesienia zażalenia do Sądu Najwyższego na postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie przyznania od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 oraz w związku z art. 32 ust. 1 i 2 konstytucji.
Skarżący - radca prawny został ustanowiony pełnomocnikiem z urzędu. W pierwszej instancji sąd rejonowy przyznał na jego rzecz kwotę zastępstwa procesowego. Od orzeczenia (korzystnego dla klienta skarżącego) uczestniczka postępowania wniosła apelację, którą sąd okręgowy oddalił. Jednocześnie jednak, mimo że orzeczenie to było korzystne dla reprezentowanej przez skarżącego strony, sąd oddalił wniosek o przyznanie mu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Uznał, że oświadczenie o nieopłaceniu kosztów złożone wraz z wnioskiem o przyznanie kosztów pomocy prawnej świadczonej z urzędu jest niewystarczające. Na powyższe rozstrzygnięcie skarżący wniósł zażalenie, jednak sąd okręgowy odrzucił je jako niedopuszczalne. W ocenie sądu okręgowego, rozstrzygnięcie sądu drugiej instancji o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu w postępowaniu apelacyjnym nie jest orzeczeniem co do kosztów procesu w rozumieniu art. 3941 § 1 i § 2 kodeksu postępowania cywilnego. Na takie postanowienie nie przysługuje zażalenie do Sądu Najwyższego.
W ocenie skarżącego obowiązywanie zasady dwuinstancyjności postępowania nie ogranicza się wyłącznie do głównego nurtu postępowania sądowego. Obejmuje także kwestie incydentalne, jeżeli dotyczą praw lub obowiązków danego podmiotu. Rozstrzygnięcie sądowe o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym niewątpliwie dotyczy praw pełnomocników ustanowionych z urzędu, dlatego też wyłączenie w stosunku do nich zasady dwuinstancyjności postępowania pozostaje w sprzeczności z gwarancjami konstytucyjnymi.
Zdaniem skarżącego wyłączenie w kwestionowanym przepisie możliwości zaskarżenia wydanego po raz pierwszy orzeczenia w przedmiocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu stronie w postępowaniu apelacyjnym, powoduje naruszenie konstytucyjnego prawa do rozpatrzenia sprawy przez niezależny i bezstronny sąd. Możliwość rozpatrywania sprawy tylko w jednej instancji sprzyja pomyłkom i arbitralności, a w konsekwencji prowadzi do pozostawania w obrocie orzeczeń nie tylko formalnie wadliwych, ale i naruszających prawa obywateli.
Powyższe wyłączenie prowadzi też do sytuacji, w której pełnomocnicy świadczący pomoc prawną z urzędu są w dużo gorszej sytuacji niż pełnomocnicy z wyboru. Tylko ci ostatni mają bowiem możliwość zaskarżenia rozstrzygnięć sądu co do kosztów zastępstwa prawnego. Sytuacja ta stanowi naruszenie konstytucyjnej zasady równości obywateli wobec prawa - podkreśla skarżący.
Przewodnicząca składu orzekającego: sędzia TK Teresa Liszcz, sprawozdawca: sędzia TK Andrzej Wróbel.