Komunikat przed Drukuj

Granice gmin i powiatów K 37/06

8 kwietnia 2009 r. o godz. 9.30 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpozna połączone wnioski Rady Gminy Sicienko, Rady Gminy Osielsko, Rady Powiatu Rzeszowskiego, Rady Gminy Boguchwała, Rady Powiatu Bydgoskiego dotyczące zmiany granic gmin i powiatów.

Rada Gminy Sicienko i Rada Gminy Osielsko wnoszą o zbadanie zgodności:
- art. 4 ust. 1, art. 4 ust. 2, art. 4 ust. 3, art. 4a ust. 1, art. 4a ust. 2, art. 4a ust. 3 i art. 4b ust. 1, art. 4b ust. 2, art. 4b ust. 3, art. 4b ust. 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym oraz art. 3 ust. 1, art. 3 ust. 2, art. 3 ust. 3, art. 3a ust. 1, art. 3a ust. 2, art. 3a ust. 3 i art. 3b ust. 1, art. 3b ust. 2, art. 3b ust. 3, art. 3b ust. 4 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym z art. 163 i art. 165 konstytucji; z art. 3 i art. 11 Europejskiej Karty Samorządu sporządzonej w Strasburgu 15 października 1985 roku; z preambułą konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się ona do zasady współdziałania władz i dialogu społecznego oraz zasady pomocniczości;

- rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2001 roku w sprawie trybu postępowania przy składaniu wniosków dotyczących tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia i ustalania granic powiatów oraz ustalania i zmiany nazw powiatów i siedzib ich władz oraz dokumentów wymaganych w tych sprawach oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2001 roku w sprawie trybu postępowania przy składaniu wniosków dotyczących tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia i ustalania granic gmin, nadawania gminie lub miejscowości statusu miasta, ustalania i zmiany nazw gmin i siedzib ich władz oraz dokumentów wymaganych w tych sprawach z art. 2, art. 7, art. 15, art. 16, art. 31 ust. 3, art. 92, art. 163 i art. 165 konstytucji ; z art. 3 i art. 11 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego ; z preambułą konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się ona do zasady współdziałania władz i dialogu społecznego oraz zasady pomocniczości;

Rada Powiatu Rzeszowskiego wnosi o zbadanie zgodności:
- art. 4 ust. 1, art. 4 ust. 2, art. 4 ust. 3, art. 4a ust. 1, art. 4a ust. 2, art. 4a ust. 3 i art. 4b ust. 1, art. 4 b ust. 2, art. 4b ust. 3, art. 4b ust. 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym oraz art. 3 ust. 1, art. 3 ust. 2, art. 3 ust. 3, art. 3a ust. 1, art. 3a ust. 2, art. 3a ust. 3 i art. 3 b ust. 1, art. 3b ust. 2, art. 3b ust. 3, art. 3b ust. 4 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym z art. 163 i art. 165 konstytucji ; z art. 3 i art. 11 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego ; z preambułą konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się ona do zasady współdziałania władz i dialogu społecznego oraz zasady pomocniczości;

- rozporządzeń Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2001 roku z art. 2, art. 7, art. 15, art. 16, art. 31 ust. 3, art. 92, art. 163 i art. 165 konstytucji ; z art. 3 i art. 11 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego ; z preambułą konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się ona do zasady współdziałania władz i dialogu społecznego oraz zasady pomocniczości;

- par. 1 pkt 2 lit. d rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 roku w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania miejscowościom statusu miasta z art. 2, art. 7, art. 15, art. 16 ust. 1 i art. 31 ust. 3 konstytucji ; preambułą konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się ona do zasady współdziałania władz i dialogu społecznego oraz zasady pomocniczości; art. 3 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego i w konsekwencji także z art. 9, art. 91 ust. 2 w związku z art. 241 konstytucji ; art. 4, art. 4a i art. 4b ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym; art. 3, art. 3a i art. 3b ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym;

Rada Gminy Boguchwała wnosi o zbadanie zgodności:
- art. 4, art. 4a i art. 4b ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym oraz art. 3, art. 3a i art. 3 b ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym z art. 2, art. 7, art. 15, art. 16, art. 31 ust. 3 oraz art. 163 i art. 165 konstytucji ; z art. 3 i art. 11 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego ; z preambułą konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się ona do zasady współdziałania władz i dialogu społecznego oraz zasady pomocniczości;

- rozporządzeń Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2001 roku z art. 2, art. 7, art. 15, art. 16, art. 31 ust. 3, art. 92, art. 163 i art. 165 konstytucji ; z art. 3 i art. 11 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego ; z preambułą konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się ona do zasady współdziałania władz i dialogu społecznego oraz zasady pomocniczości;

- par.1 pkt 2 lit. c rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 roku z art. 2, art. 7, art. 15, art. 16 ust. 1, art. 31 ust. 3, art. 92 ust. 2 konstytucji ; preambułą konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się ona do zasady współdziałania władz i dialogu społecznego oraz zasady pomocniczości; art. 3 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego i w konsekwencji także z art. 9, art. 91 ust. 2 w związku z art. 241 konstytucji ; art. 4, art. 4a i art. 4b ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym; art. 3, art. 3a i art. 3b ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym;

- par. 3b rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 roku w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania miejscowościom statusu miasta, w brzmieniu nadanym rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 2006 roku zmieniającym rozporządzenie w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania miejscowościom statusu miasta z art. 2, art. 7, art. 15, art. 16 ust. 1, art. 31 ust. 3, art. 92 ust. 2 konstytucji ; preambułą konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się ona do zasady współdziałania władz i dialogu społecznego oraz zasady pomocniczości; art. 3 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego i w konsekwencji także z art. 9, art. 91 ust. 2 w związku z art. 241 konstytucji ; art. 4, art. 4a i art. 4b ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym; art. 3, art. 3a i art. 3b ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym.

Rada Powiatu Bydgoskiego wnosi o zbadanie zgodności:
- art. 4 ust. 1, ust. 2, ust. 3, art. 4a ust. 1, ust. 2, ust. 3 i art. 4b ust. 1, ust. 2, ust. 3, ust. 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym oraz art. 3 ust. 1, art. 3 ust. 2, art. 3 ust. 3, art. 3a ust. 1, art. 3a ust. 2, art. 3a ust. 3 i art. 3 b ust. 1, art. 3b ust. 2, art. 3b ust. 3, art. 3b ust. 4 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym z art. 163 i art. 165 konstytucji oraz z art. 3 i art. 11 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego , oraz z preambułą konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się ona do zasady współdziałania władz i dialogu społecznego oraz zasady pomocniczości;

- rozporządzeń Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2001 roku z art. 2, art. 7, art. 16, art. 92, art. 163 i art. 165 konstytucji oraz z art. 3 i art. 11 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego , oraz z preambułą konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się ona do zasady współdziałania władz i dialogu społecznego oraz zasady pomocniczości;

Zgodnie z kwestionowanymi przepisami ustawy gminnej, powiatowej oraz zaskarżonymi przepisami wykonawczymi zmiany granic gmin i powiatów mają być dokonywane w taki sposób, żeby zapewnić jednostkom samorządu terytorium możliwie jednorodne (układ osadniczy i przestrzenny) z uwzględnieniem więzi społecznych, gospodarczych i kulturowych. Zdaniem wnioskodawców są to kryteria nieostre. Ustawodawca powinien tak formułować przepisy, aby dawały podstawę do względnie jednolitego rozumienia i stosowania. Sformułowanie przepisów ustawowych, a w ślad za nimi przepisów wykonawczych powoduje, że uruchomienie procedury zmiany granic jest bardzo łatwe, natomiast sama procedura - sprzeczna z zasadą praworządności. Najczęściej jedynym uzasadnieniem zmiany granic jest chęć dużej gminy do zaanektowania części terytorium i majątku gminy sąsiadującej. Niejasne kryteria oraz brak wyraźnego określenia poszczególnych etapów procedury są sprzeczne z zasadami legalności oraz proporcjonalności.

Droga administracyjna zmiany granic uruchamiana jest wnioskiem tej jednostki samorządu terytorialnego, która chce jej dokonać. Uruchomieniu postępowania nie stawia się żadnych barier merytorycznych ani wymogów proceduralnych, wystarczy uchwała organu stanowiącego. Zdaniem wnioskodawców narusza to ochronę statusu jednostek samorządu terytorialnego. Jednostka, której kosztem ma dokonać się poszerzenie obszaru administracyjnego jednostki wnioskującej jest tylko biernym uczestnikiem postępowania, a jej rola sprowadza się do wyrażenia opinii w sprawie. Opinia ta jest niewiążąca, nie trzeba jej rozpatrywać merytorycznie. Taki stan narusza zasadę proporcjonalności oraz równości. Kwestionowane przepisy nie przewidują też drogi sądowej dla ochrony statusu społeczności lokalnej. Na żadnym etapie postępowania jednostka samorządu terytorialnego, której ma zostać odebrana część terytorium nie ma możliwości przedstawienia swoich argumentów i racji przeciwko zmianom proponowanym przez jednostkę - inicjatora. Jest to sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawnego.

Kwestionowane przepisy pozostawiają Radzie Ministrów całkowitą swobodę przy uznaniu podejmowanych zmian granic. Nie można też ustalić, czy Rada Ministrów nie naruszyła w danym przypadku zasady proporcjonalności.

Upoważnienia ustawowe do wydania rozporządzeń przez Radę Ministrów zawarte w ustawie powiatowej oraz gminnej nie zawierają wytycznych dotyczących treści do uregulowania. Kwestionowane przepisy mają charakter blankietowy, przez co są niezgodne z konstytucją.

Zgodnie z ustawą gminną jak i powiatową zmiany granic powinny być dokonywane z poszanowaniem praw jednostek samorządu terytorialnego biorących udział w tej procedurze. Obydwa kwestionowane rozporządzenia sankcjonują czynny udział w postępowaniu jedynie jednostki inicjującej zmianę granic. Z przepisów rozporządzeń nie wynika, jakiego rodzaju przesłanka ma uzasadniać zmianę granic. Przez brak koniecznych uregulowań przepisy wykonawcze są sprzeczne z przepisami ustaw.

Zdaniem wnioskodawców przepisy ustaw gminnej i powiatowej, w zakresie w jakim dotyczą procedury zmiany granic wykazują szereg naruszeń konstytucji. Stanowią wypaczenie samej istoty samorządu terytorialnego. Przepisy wykonawcze do tych ustaw powielają wady rozwiązań ustawowych, uniemożliwiają bowiem na którymkolwiek etapie postępowania weryfikację stanu faktycznego przedstawionego w sprawie zmiany granic gminy czy powiatu.

Rozprawie będzie przewodniczył wiceprezes Trybunału Konstytucyjnego Janusz Niemcewicz, a sprawozdawcą będzie prezes TK Bohdan Zdziennicki .