Zasada proporcjonalności a zakres swobody organów administracji publicznej w podjęciu decyzji o zniszczeniu powietrznego statku cywilnego K 44/07
30 września 2008 r. o godz. 10.00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczący zakresu swobody organów administracji publicznej w podjęciu decyzji o zniszczeniu cywilnego statku lotniczego.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności art. 122a ustawy z dnia 3 lipca 2002 roku - Prawo lotnicze z art. 38, art. 31 ust. 3, art. 2, art. 26 oraz art. 30 Konstytucji.
Kwestionowany przepis przewiduje możliwość zniszczenia cywilnego statku lotniczego w przypadku, gdy wymagają tego względy bezpieczeństwa państwa, a statek został użyty do działań sprzecznych z prawem, w szczególności jako środek ataku terrorystycznego z powietrza. Zagrożenie stwierdza organ dowodzenia obroną powietrzną, uwzględniając informacje przekazane przez instytucje zapewniające bezpieczeństwo ruchu lotniczego. Przepis w kwestii zasad zestrzelenia odsyła do ustawy o ochronie granicy państwowej. Zgodnie z nią państwowy organ zarządzania ruchem lotniczym może wezwać samolot np. do opuszczenia przestrzeni powietrznej Polski, zmiany wysokości lotu, lądowania na wskazanym lotnisku. W przypadku niezastosowania się do poleceń statek lotniczy może być zniszczony, gdy dokonuje zbrojnej napaści lub agresji przeciwko celom położonym na naszym terytorium lub nie posiada załogi na pokładzie. Ponadto, gdy wymagają tego względy bezpieczeństwa, a organ dowodzenia ochroną powietrzną stwierdzi, że obcy statek lotniczy jest użyty do działań sprzecznych z prawem, a w szczególności jako środek ataku terrorystycznego z powietrza.
Zniszczenie statku lotniczego zakłada spowodowanie śmierci osób, które znajdują się na pokładzie, a więc również pasażerów. Wydanie polecenia przez Ministra Obrony Narodowej oznacza więc nakaz umyślnego pozbawienia życia osób nie będących agresorami. Ustawodawca dopuszczając do pozbawienia życia ludzi, odwołał się wyłącznie do abstrakcyjnego powodu - bezpieczeństwa państwa. Ustawodawca nie wskazał przy tym sytuacji konkretnego zagrożenia. Sformułowanie "atak terrorystyczny" jest także niesprecyzowane. To pojęcie może oznaczać działania związane z zagrożeniem życia innych osób, ale może także odnosić się wyłącznie do mienia (budynki, urządzenia użyteczności publicznej, infrastruktura). Zdaniem wnioskodawcy kwestionowany przepis uzasadniający zniszczenie cywilnego statku powietrznego jest bardzo szeroko określony. Zakres swobody pozostawiony organom administracji publicznej, w szczególności Ministrowi Obrony Narodowej w podjęciu decyzji o zniszczeniu statku, tym samym o spowodowaniu śmierci osób pozostaje w sprzeczności konstytucją.
Na mocy delegacji ustawowej zawartej w ustawie o ochronie granicy państwa wydano rozporządzenie w sprawie postępowania przy stosowaniu środków obrony powietrznej w stosunku do obcych statków powietrznych niestosujących się do wezwań państwowego organu zarządzania ruchem lotniczym. Nie jest jasne, czy odesłanie w kwestionowanym przepisie do ustawy o ochronie granicy obejmuje także to rozporządzenie wykonawcze. Ponadto kwestionowany przepis podobnie jak ustawa o ochronie granicy państwowej dopuszczają możliwość zniszczenia statku również w innych przypadkach sprzecznych z prawem wykorzystania cywilnego statku powietrznego. Sformułowania zawarte w przepisach ustawy i rozporządzenia zezwalają także na zniszczenie cywilnego statku powietrznego, gdy nie ma pewności, że jest on używany do ataku terrorystycznego. Brak precyzji przepisów nawet w celu ochrony przed atakiem terrorystycznym zagrażającym życiu ludzi nie spełnia wymogu dostatecznej ustawowej określoności.
Kwestionowany przepis zakłada także, że zniszczenia statku dokonają jednostki wojskowe. Zdaniem wnioskodawcy w zakresie w jakim ten przepis zezwala jednostkom sił zbrojnych na zestrzelenie cywilnego statku, który nie naruszył granic, jest sprzeczny z konstytucyjnym zakresem działań sił zbrojnych.
Uprawnia także organ administracji publicznej do celowego spowodowania śmierci pasażerów cywilnego statku lotniczego w celu ochrony innych osób zagrożonych atakiem terrorystycznym. Zdaniem wnioskodawcy nie można twierdzić, iż po to by ratować życie np. kilku osób można poświęcić jedną. Narusza to konstytucyjną ochronę życia ludzkiego i zasadę proporcjonalności.
Udzielenie organom władzy kompetencji do zestrzelenia statku wraz z pasażerami, pozbawia te osoby ochrony prawnej. W ten sposób ci, którzy nie przyczynili się do stworzenia niebezpieczeństwa są traktowane bez ich zgodny i wiedzy. Państwo jednostronnie dysponuje ich życiem w sytuacji, gdy wymagają ochrony, jako ofiary nielegalnych działań. Zdaniem wnioskodawcy nie jest dopuszczalne wyposażanie organów administracji publicznej w prawo decydowania o celowym powodowaniu śmierci niewinnych osób w celu ochrony dobra wspólnego, bezpieczeństwa państwa czy nawet życia innych ludzi. Narusza to zasadę bezwzględnej ochrony godności człowieka.
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Andrzej Rzepliński, a sprawozdawcą będzie sędzia TK Teresa Liszcz.