Uprawnienie rozwiedzionej małżonki do uzyskania renty rodzinnej; przesłanki. SK 61/13
13 maja 2014 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna skargę konstytucyjną E. L. dotyczącą uprawnienia rozwiedzionej małżonki do uzyskania renty rodzinnej.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 i art. 2 konstytucji oraz art. 32 ust. 2 konstytucji w zakresie, w jakim uprawnienie małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej poza spełnieniem przesłanek określonych w art. 70 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony uzależnia od tego, aby alimenty były ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.
W 2007 r. skarżąca uległa wypadkowi przy pracy, w wyniku którego przyznane zostało jej prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Świadczenie to stanowi jedyne jej źródło utrzymania. Także w 2007 r. mężowi skarżącej ZUS przyznał prawo do emerytury nauczycielskiej. W 2008 r. małżonkowie się rozwiedli. Rozwód został orzeczony z wyłącznej winy męża, wyrok nie zawierał rozstrzygnięcia o prawie E. L. do alimentów. Ponieważ jednak po rozwodzie E. L. znalazła się w niedostatku, jej były mąż dobrowolnie realizował ciążący na nim obowiązek alimentacyjny wynikający z art. 60 § 1 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, dostarczając jej środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom byłej żony oraz jego własnym możliwościom zarobkowym i majątkowym. Skarżąca wobec tego nie występowała (bo nie musiała) w sprawie alimentów z powództwem cywilnym. Nie została też zawarta ugoda sądowa regulująca tę kwestię. Po śmierci byłego męża w 2011 r. skarżąca złożyła do ZUS wniosek o przyznanie renty rodzinnej po byłym mężu, zgodnie z art. 65 i art. 70 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
ZUS odmówił skarżącej prawa do renty rodzinnej, a jego decyzję utrzymał sąd okręgowy. Sąd Apelacyjny oddalając apelację E. L. wskazał za uzasadnieniem Sądu Najwyższego z 5 stycznia 2011 r., sygn. akt III UK 69/10, że skoro zgodnie z literalnym brzmieniem art. 70 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych kryterium kwalifikacyjnym powstania po stronie rozwiedzionej małżonki prawa do renty rodzinnej jest posiadanie w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony, ustalonego wyrokiem sądu lub ugodą sądową, to nie jest wystarczającym dla przyznania tego świadczenia wystąpienie na drogę sądową ze stosownymi roszczeniami, jeśli do daty zgonu dłużnika nie nastąpiło zakończenie procesu ugodą stron lub prawomocnym wyrokiem zasądzającym alimenty ani zawarcie przez byłych małżonków pozasądowej umowy o dostarczanie środków utrzymania.
W ocenie skarżącej, prawo do alimentów od byłego małżonka nie jest uzależnione od wydania stosownego wyroku sądowego. Jak wskazuje, określony w art. 60 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek dostarczania środków utrzymania ma charakter cywilnoprawny i jego realizacja może odbywać się w sposób całkowicie dobrowolny, tj. bez orzeczenia sądowego i prowadzonej na jego podstawie egzekucji. Ewentualne zaś orzeczenie sądu ma, jak wskazuje skarżąca, charakter wyłącznie deklaratoryjny, tj. ustalający, że zobowiązanie do zapłaty alimentów istnieje.
Rozprawie będzie przewodniczyła sędzia TK Teresa Liszcz, sprawozdawcą będzie sędzia TK Marek Kotlinowski.