Podstawa uchylenia prawomocnego mandatu karnego. K 23/13
15 lipca 2014 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący podstawy uchylenia prawomocnego mandatu karnego.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności art. 101 § 1 zdanie 1 ustawy z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości uchylenia prawomocnego mandatu karnego, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego stanowiącego podstawę ukarania za wykroczenie w postępowaniu mandatowym, z art. 190 ust. 4 konstytucji.
Problem konstytucyjności braku regulacji prawnej umożliwiającej wzruszenie prawomocnego mandatu karnego w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność z konstytucją przepisu stanowiącego podstawę prawną ukarania za wykroczenie w postępowaniu mandatowym pojawił się w związku ze sprawami badanymi przez Rzecznika Praw Obywatelskich.
Postępowanie mandatowe jest jednym z trzech – obok przyspieszonego i nakazowego – postępowań szczególnych przewidzianych w kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia. Przedmiotowo obejmuje sprawy prowadzone o wykroczenia, które zagrożone są karą grzywny.
Prawomocność mandatu karnego, jak podkreśla wnioskodawca, rodzi szereg konsekwencji nie tylko na płaszczyźnie prawnokarnej, ale i rzutuje na sytuację prawną jednostki w kontekście m.in. reżimu odpowiedzialności cywilnoprawnej. Mandat karny rozstrzyga o odpowiedzialności sprawcy czynu, nie można zatem prowadzić kolejnego postępowania o to samo wykroczenie tej samej osoby, bo postępowanie co do tego samego jej czynu już zostało prawomocnie zakończone. Co więcej, przyjęty mandat karny podlega wykonaniu wpływając na sytuację majątkową sprawcy wykroczenia, który uzyskuje w ten sposób status osoby ukaranej.
Uprawomocnienie się mandatu karnego wpływa także na prawo cywilne w postaci odpowiedzialności odszkodowawczej osoby ubezpieczonej i podmiotu prowadzącego działalność ubezpieczeniową. W praktyce bowiem mandat karny stanowi podstawę wypłaty sumy odszkodowania pokrzywdzonemu, który odniósł szkodę np. wskutek kolizji drogowej spowodowanej przez osobę ubezpieczoną.
Jak zauważa RPO, w aktualnym stanie prawnym wyłączną podstawą prawną wzruszenia prawomocnego mandatu karnego jest art. 101 § 1 zd. 1 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. Zgodnie z nim prawomocny mandat karny podlega uchyleniu, jeżeli grzywnę nałożono za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie. Uchylenie następuje na wniosek ukaranego złożony w zawitym terminie 7 dni od daty uprawomocnienia się mandatu lub z urzędu (termin zawity to taki, który wymaga podjęcia określonej czynności w okresie zakreślonym tym terminem a niepodjęcie tych działań powoduje definitywne wygaśnięcie przysługującego podmiotowi prawa do tej czynności). W sprawie wniosku orzeka sąd.
Zdaniem RPO, mandat karny pełni w postępowaniu wykroczeniowym funkcję surogatu rozstrzygnięcia sądowego, którego wydanie zostaje powierzone organom ścigania (a nie wymiarowi sprawiedliwości). Istota rozstrzygnięcia jest jednak identyczna, bo stanowi on decyzję przesądzającą o sprawstwie czynu, winie oraz prawnokarnych konsekwencjach określonego zachowania się. Z tych względów mandat karny – choć nie stanowi rozstrzygnięcia sądowego ani decyzji administracyjnej – jest rozstrzygnięciem w innej sprawie w rozumieniu art. 190 ust. 4 konstytucji. Tak więc dla zrealizowania dyspozycji tego przepisu ustawy zasadniczej konieczne jest – w opinii RPO – stworzenie i utrzymywanie w obrocie prawnym podstawy umożliwiającej wzruszenie prawomocnego mandatu karnego. Funkcją art. 190 ust. 4 konstytucji, jak zauważa rzecznik, jest bowiem stworzenie prawa podmiotowego do rozpatrzenia sprawy w nowym stanie prawnym ukształtowanym w następstwie takiego orzeczenia TK, pomimo wydania już w tejże sprawie rozstrzygnięcia.
Brak na poziomie ustawowym odpowiedniej regulacji stanowiącej – w odniesieniu do możliwości wzruszenia prawomocnego mandatu karnego – formę realizacji zobowiązania zawartego w art. 190 ust. 4 konstytucji stanowi, w ocenie wnioskodawcy, pominięcie prawodawcze.
Rozprawie będzie przewodniczyła sędzia TK Małgorzata Pyziak – Szafnicka, sprawozdawcą będzie sędzia TK Stanisław Rymar.