Nieważność orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego; odpowiedzialność Skarbu Państwa SK 7/14
2 grudnia 2014 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone skargi konstytucyjne A. B. oraz R. Z. dotyczące nieważności orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego oraz odpowiedzialności Skarbu Państwa.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
I.
art. 8 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w zakresie, w jakim ogranicza odpowiedzialność Skarbu Państwa tylko do skutków wynikłych z wykonania, a nie wydania orzeczenia albo decyzji - z art. 77 ust. 1 i 2 w związku z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2 konstytucji oraz art. 64 ust. 2 konstytucji;
II.
1) art. 8 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, w brzmieniu nadanym ustawą z 19 września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego wraz z późniejszymi zmianami w zakresie, w jakim nie przyznaje osobom represjonowanym prawa do odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, w przypadku wydania w toku postępowania zakończonego nieważnym postanowieniem w rozumieniu art. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r., postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania i poszukiwania listem gończym, lecz nieujęcia osoby represjonowanej w następstwie jej skutecznego ukrywania się przed organami ścigania i przebywania w tzw. „podziemiu” – z art. 2, art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 2 i art. 77 ust. 1 konstytucji;
2) art. 8 ust. 1 powyższej ustawy w zakresie, w jakim uniemożliwia osobom represjonowanym za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego skutecznego dochodzenia na drodze sądowej roszczenia o odszkodowanie za poniesioną szkodę i o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wyrządzonych wydaniem w toku postępowania zakończonego nieważnym postanowieniem w rozumieniu art. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r., postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania i poszukiwania listem gończym, lecz nieujęcia osoby represjonowanej w następstwie jej skutecznego ukrywania się przed organami ścigania i przebywania w tzw. „podziemiu” – z art. 31 ust. 3 w związku z art. 77 ust. 2 konstytucji.
Zdaniem pierwszego ze skarżących, zakwestionowane przepisy ograniczają prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia jedynie do skutków „wynikających z wykonania” decyzji bądź orzeczenia o internowaniu, a nie do wydania tego orzeczenia lub decyzji. Tymczasem już sam fakt wydania orzeczenia lub decyzji o internowaniu miał negatywne skutki dla działaczy opozycyjnych, którzy nie mogli znaleźć pracy z uwagi na internowanie lub byli karani za działalność polityczną. Cześć z nich ukrywała się przez co nie doszło do „wykonania” decyzji lub orzeczenia pomimo ich wydania. Jak twierdzi skarżący, wprowadzone przez ustawodawcę ograniczenie odpowiedzialności Skarbu Państwa tylko do skutków wykonania (a nie wydania) orzeczenia powoduje, że brak jest odpowiedzialności Skarbu Państwa za najbardziej dolegliwe ekonomicznie pozostawanie bez pracy.
Drugi ze skarżących, R. Z., również ukrywał się przed tymczasowym aresztowaniem nie przerywając swojej opozycyjnej działalności, a w 2012 r. wystąpił do sądu okręgowego domagając się odszkodowania od Skarbu Państwa za doznaną krzywdę wynikłą z zarządzenia poszukiwania go listem gończym oraz wydania postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania. Sąd oddalił jednak wniosek R. Z. w całości, bo uznał, że na gruncie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, brak jest podstaw do zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienie za inne przejawy represji, nie związane bezpośrednio z wykonaniem wydanego orzeczenia lub decyzji o internowaniu. Skarżącemu nie przysługuje odszkodowanie za ukrywanie się w związku z wydaniem postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania w sytuacji, gdy do wykonania tego postanowienia nigdy nie doszło a w wyniku amnestii skarżący nigdy nie został pozbawiony wolności.
Zdaniem R. Z. rozróżnienie w prawie do odszkodowania za doznaną szkodę oraz zadośćuczynienia za wyrządzoną krzywdę dwóch grup osób represjonowanych (internowanych i tych, którzy ukrywali się, by uniknąć internowania) jest niezrozumiałe. Przez ustawodawcę nie zostało to uzasadnione ani potrzebą ochrony interesu publicznego, dobra wspólnego, ani innych wartości konstytucyjnych.
Rozprawie będzie przewodniczyła sędzia TK Małgorzata Pyziak-Szafnicka, sprawozdawcą będzie sędzia TK Wojciech Hermeliński.