Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa; naprawienie szkody; odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem SK 9/13
27 października 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna skargę konstytucyjną A. P. dotyczącą odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem (naprawienie szkody).
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
1) art. 4171 § 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 roku - Kodeks cywilny, rozumianego w ten sposób, że pod pojęciem niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, powodującej odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa, należy rozumieć wyłącznie oczywistą i rażącą obrazę prawa, o charakterze elementarnym i kwalifikowanym - z art. 77 ust. 1 konstytucji;
2) art. 4171 § 2 k.c. rozumianego w ten sposób, że w zakres pojęcia szkody do naprawienia której obowiązany jest Skarb Państwa nie wchodzi uszczerbek majątkowy wywołany wykonaniem prawomocnego orzeczenia na drodze postępowania egzekucyjnego - z art. 77 ust. 1 konstytucji;
3) art. 424 1a § 2 ustawy z 17 listopada 1964 roku - Kodeks postępowania cywilnego w związku z art. 39815 § 1 zdanie 1 k.p.c., rozumianego w ten sposób, że orzeczenie Sądu Najwyższego wydane na skutek wniesienia skargi kasacyjnej i uwzględniające skargę kasacyjną nie wiąże sądu powszechnego w sprawie o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem - z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 1 konstytucji.
Skarżący wystąpił do sądu z roszczeniem o odszkodowanie przeciwko Skarbowi Państwa za szkodę wyrządzoną mu przez wydanie prawomocnego wyroku. Sąd Okręgowy zobowiązał w nim skarżącego do świadczenia na rzecz przeciwnika procesowego ponad 48 tys. zł, nadając wyrokowi klauzulę wykonalności, a ten wystąpił przeciwko skarżącemu na drogę postępowania egzekucyjnego. Od tego orzeczenia skarżący wniósł do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną, która została uwzględniona. SN uchylił bowiem prawomocne orzeczenie Sądu Okręgowego w tej części, w jakiej stanowiło podstawę do wydania tytułu wykonawczego i egzekucji ponad 48 tys. zł i przekazał sprawę w tym zakresie do ponownego rozpoznania. W efekcie Sąd Okręgowy odrzucił wniosek restytucyjny przeciwnika procesowego o zwrot powyższej kwoty jako niedopuszczalny, uznając, że został wniesiony po terminie. W międzyczasie jednak komornik sądowy wyegzekwował z majątku skarżącego jako dłużnika kwotę ponad 10 tys. zł, z czego około 7,6 tys. zł przekazał do depozytu sądowego, ponad 1,9 tys. zł – na rachunek wierzyciela, a 469,49 zł zarachował na poczet egzekucji. Skarżący zażądał od Skarbu Państwa naprawienia szkody o wartości 2.411,08 zł, tj. kwoty przekazanej wierzycielowi i kosztów egzekucji. Sąd I instancji powództwo uwzględnił w całości, a na skutek apelacji Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, Sąd Apelacyjny oddalił powództwo. Uznał, że brak jest cechy niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i w efekcie – brak jest szkody.
Zdaniem A.P., zaskarżony art. 4171 § 2 kodeksu cywilnego jest niezgodny z art. 77 ust. 1 konstytucji. Jak podkreśla skarżący, powyższa norma prawna pojmowana jest tak, że niezgodność z prawem musi polegać na oczywistej i rażącej obrazie prawa, nie budzącej żadnej wątpliwości. Jak podkreśla skarżący, z takim rozumieniem „orzeczenia niezgodnego z prawem” nie zgadza się część przedstawicieli piśmiennictwa. Twierdzą, że każda decyzja lub orzeczenie niezgodne z prawem, bez względu na stopień owej niezgodności, jeżeli spowodowały szkodę pozostającą w związku przyczynowym z naruszeniem prawa, stanowią źródło roszczenia odszkodowawczego.
W ocenie skarżącego, problem konstytucyjny widać także w art. 4171 k.c. w części dotyczącej niespójności treściowej (mimo zgodności gramatycznej) ustawowego pojęcia „szkody” z pojęciem określonym w art. 77 ust. 1 konstytucji. Kolejnym problemem, który ujawnił się na przykładzie sprawy skarżącego jest, czy sąd cywilny rozpoznający roszczenie przeciwko Skarbowi Państwa może samodzielnie badać, ustalać i oceniać, czy prawomocne orzeczenie sądowe jest niezgodne z prawem w sytuacji, gdy skarżący dysponował wyrokiem SN, uwzględniającym jego skargę kasacyjną.
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Piotr Tuleja, sprawozdawcą będzie sędzia TK Stanisław Rymar.