Osoby całkowicie ubezwłasnowolnione - zasady umieszczania w domach opieki społecznej; prawa osób całkowicie ubezwłasnowolnionych K 31/15
28 czerwca 2016 r. o godz. 12:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie osób całkowicie ubezwłasnowolnionych (zasady umieszczania w domach opieki społecznej).
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
- art. 38 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego w związku z art. 156 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy w związku z art. 573 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego w zakresie, w jakim nie przewiduje czynnego udziału osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej w sprawach o uzyskanie przez jej opiekuna zezwolenia sądu opiekuńczego na złożenie wniosku o umieszczenie tej osoby w domu pomocy społecznej – z art. 30, 41 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 konstytucji oraz art. 5 ust. 1 i 4 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. a także art. 14 ust. 1 lit. b i art. 19 lit. a Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 roku,
- art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego w zakresie, w jakim wyłącza osobę całkowicie ubezwłasnowolnioną umieszczoną w domu pomocy społecznej za zgodą jej opiekuna z kręgu podmiotów uprawnionych do wystąpienia do sądu opiekuńczego o zmianę orzeczenia o przyjęciu do domu pomocy społecznej – z art. 30, 41 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 konstytucji oraz art. 5 ust. 1 i 4 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności a także art. 14 ust. 1 lit. b i art. 19 lit. a Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich na podstawie art. 38 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego osoba z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną, w zastępstwie której działa jej opiekun prawny, nie tylko nie ma możliwości kwestionowania orzeczenia sądu opiekuńczego wyrażającego zgodę na umieszczenie jej w domu pomocy społecznej, ale w razie zmiany okoliczności faktycznych (poprawa stanu psychicznego, możliwość korzystania z opieki innych osób) nie jest także legitymowana do wystąpienia do sądu opiekuńczego o zmianę tego orzeczenia. Brak uwzględniania lub interpretacji woli i preferencji osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną jest, zdaniem wnioskodawcy, niezgodny z konstytucyjną zasadą przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka.
W ocenie wnioskodawcy, również art. 41 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego narusza art. 30 konstytucji, gdyż osoba całkowicie ubezwłasnowolniona, przyjęta do domu pomocy społecznej na wniosek jej opiekuna, w przypadku zmiany okoliczności faktycznych, nie jest legitymowana do wystąpienia do sądu opiekuńczego o zmianę orzeczenia w jej sprawie. W konsekwencji pobyt ten może mieć charakter bezterminowy, gdyż osoba bezpośrednio zainteresowana nie jest uprawniona do zainicjowania postępowania, które mogłoby przywrócić jej wolność osobistą.
Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał także, iż kwestionowane regulacje istotnie zawężają konstytucyjne prawo do sądu. Nie można bowiem uznać za sprawiedliwe postępowanie, w którym osoba bezpośrednio zainteresowana nie może podejmować żadnych czynności procesowych, nie ma zagwarantowanej pomocy profesjonalnego pełnomocnika, nie ma prawa do bycia wysłuchaną, nie może zakwestionować zapadłego rozstrzygnięcia, a w razie zmiany okoliczności faktycznych nie jest legitymowana do wystąpienia o jego weryfikację. W konsekwencji regulacje te naruszają również art. 5 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Rzecznik stwierdził, iż konstytucja przedmiotem ochrony uczyniła wolność osobistą osób z niepełnosprawnościami, która nie może być ograniczana w sposób arbitralny. Zgodne z prawem pozbawienie wolności powinno być następstwem procedury uwzględniającej standardy sprawiedliwego procesu. Problemem jest pozbawianie osób z niepełnosprawnościami zdolności do czynności prawnych oraz przetrzymywanie ich w różnego rodzaju placówkach, czy to bez zgody osoby zainteresowanej, czy też za zgodą osoby upoważnionej do zastępczego podejmowania decyzji. Powyższe praktyki stanowią akt arbitralnego pozbawienia wolności oraz naruszenie przepisów artykułu 12 i 14 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Marek Zubik, sprawozdawcą będzie sędzia TK Małgorzata Pyziak-Szafnicka.