Ustawy o Trybunale Konstytucyjnym K 1/17
24 października 2017 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosi orzeczenie wydane na posiedzeniu niejawnym dotyczące wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosi orzeczenie w sprawie zgodności:
1) art. 13 ust. 1 pkt 2, art. 13 ust. 2 pkt 1 oraz art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 13 grudnia 2016 roku - Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego w zakresie, w jakim pracodawca nie później niż do 30 września 2017 roku powiadamia na piśmie pracownika Biura Trybunału o terminie wygaśnięcia stosunku pracy z art. 24 i art. 60 Konstytucji RP;
2) art. 19 ustawy z dnia 13 grudnia 2016 roku - Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego z art. 10, art. 173, art. 190 ust. 2 i art. 194 ust. 2 Konstytucji RP;
3) art. 18 pkt 2 oraz art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 13 grudnia 2016 roku - Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego z art. 190 ust. 1 i art. 194 ust. 1 Konstytucji RP;
4) art. 26 pkt 2 ustawy z dnia 30 listopada 2016 roku o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego z art. 173 w związku z art. 10 ust. 1 Konstytucji RP oraz z art. 195 ust. 1 Konstytucji RP;
5) art. 59 ust. 3 ustawy z dnia 30 listopada 2016 roku o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w zakresie, w jakim pomija postępowania zainicjowane w inny sposób niż skargą konstytucyjną z art. 5, art. 30, art. 32 ust. 1, art. 191 ust. 1 pkt 1-5 w związku z art. 188 pkt 1-3 Konstytucji RP, art. 193, art. 208 ust. 1 w związku z art. 80 Konstytucji RP oraz w związku z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP.
Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że nie ulega wątpliwości, iż „służba publiczna", o której mowa w art. art. 60 Konstytucji, wyrażającym prawo obywateli, korzystających w pełni z praw obywatelskich, dostępu do takiej służby na jednakowych zasadach, obejmuje ogół stanowisk w organach władzy publicznej i dotyczy również pracowników Trybunału Konstytucyjnego. Z kolei, równy dostęp do służby publicznej, w rozumieniu art. 60 ustawy zasadniczej, to nie tylko nakaz dla ustawodawcy tworzenia przejrzystych reguł przyjęcia do służby publicznej, ale także ustanowienia takich samych reguł stosowanych przy zwalnianiu z tej służby.
Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, że art. 13 ustawy - Przepisy wprowadzające nie zawierają jakichkolwiek przesłanek, jakimi powinien kierować się pracodawca, decydując o wygaśnięciu stosunku pracy konkretnego pracownika Biura Trybunału. Pracodawca ów został jedynie zobowiązany do powiadomienia pracownika o terminie wygaśnięcia stosunku pracy - nie później niż do dnia 30 września 2017 r. Pracodawca może więc w sposób całkowicie arbitralny decydować o tym, który z pracowników zachowa status pracowniczy. Pracownicy Biura Trybunału Konstytucyjnego, zdaniem Wnioskodawcy, zostali więc potraktowani przez ustawodawcę w sposób przedmiotowy.
Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że zakres zadań realizowanych przez nowe jednostki organizacyjne, jest tożsamy z zadaniami realizowanymi dotychczas w strukturze organizacyjnej Biura Trybunału. Oznacza to, w ocenie Wnioskodawcy, że z dniem 1 stycznia 2018 r. nie nastąpi likwidacja jednostki zapewniającej obsługę Trybunał Konstytucyjnego, lecz jedynie zmiana jej struktury organizacyjnej w celu weryfikacji dotychczasowych pracowników Biura Trybunału. Takie rozwiązanie pozostaje w sprzeczności z art. 24 Konstytucji, z którego wynika obowiązek ustawodawcy stworzenia gwarancji prawnych ochrony pracownika przed działaniami ze strony pracodawcy. Przepisy te są również niezgodne z art. 60 Konstytucji z tego powodu, że nie stwarzają pracownikom Biura Trybunału gwarancji pozostania w służbie publicznej na jednakowych zasadach.
Zdaniem Wnioskodawcy, na tle art. 19 ustawy - Przepisy wprowadzające pojawiają się trzy problemy:
Pierwszy z nich dotyczy, zawartego w art. 19 ustawy - Przepisy wprowadzające, sformułowania „wyroki Trybunału i rozstrzygnięcia Trybunału przyjęte z naruszeniem przepisów ustawy (...)" W takim zakresie, w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, ustawodawca naruszył art. 10 ust. 1 Konstytucji z tego powodu, że, nie mając konstytucyjnego umocowania, przyznał sobie uprawnienie do oceny prawidłowości orzeczeń wydanych przez Trybunał Konstytucyjny.
Drugi problem - to ograniczenie przez ustawodawcę publikacji wyroków Trybunału Konstytucyjnego do orzeczeń dotyczących obowiązujących aktów normatywnych. W takim zakresie zakwestionowany przepis, zdaniem Wnioskodawcy, w oczywisty sposób jest sprzeczny z art. 190 ust. 2 ustawy zasadniczej, który stanowi, że wszystkie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wydane w sprawach wymienionych w art. 188 Konstytucji podlegają niezwłocznemu opublikowaniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. W takim zakresie zakwestionowany przepis jest niezgodny również z art. 5 Konstytucji (pominiętym wszak w petitum wniosku), gdyż zakazuje publikacji orzeczeń dotyczących aktów normatywnych, które utraciły moc obowiązującą, wydanych w sytuacji, gdy orzekanie przez Trybunał Konstytucyjny w sprawach dotyczących tych aktów było konieczne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności.
Ostatni problem dotyczy powierzenia sędziemu, pełniącemu obowiązki Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, kompetencji do zarządzania ogłaszania orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego w dzienniku urzędowym oraz do dokonywania selekcji orzeczeń na te, które podlegają publikacji, i te, które z uwagi na to, że dotyczą aktu normatywnego, który utracił moc obowiązującą, nie podlegają publikacji. Taka regulacja jest niezgodna z art. 194 ust. 2 Konstytucji, gdyż powierza czynność zarządzenia ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego osobie niepełniącej konstytucyjnej kierowniczej funkcji w Trybunale oraz uznaje za nieistniejące czynności dokonane w tym zakresie w przeszłości przez urzędującego Prezesa Trybunału Konstytucyjnego.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, niezgodność art. 18 pkt 2 i art. 21 ust. 2 ustawy - Przepisy wprowadzające z art. 190 ust. 1 i art. 194 ust. 1 Konstytucji wyraża się w tym, że przepisy te nie respektują ostatecznych i mających moc powszechnie obowiązującą orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego oraz pozbawiają prawidłowo wybranych sędziów możliwości sprawowania urzędu sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Ponadto, nie honorują one konstytucyjnie określonej liczby sędziów Trybunału Konstytucyjnego.
Wnioskodawca podkreślił, że rozwiązania przyjęte w art. 18 pkt 2 i art. 21 ust. 2 ustawy - Przepisy wprowadzające stanowią kolejny sposób dokonania zmiany składu Trybunału Konstytucyjnego, polegającej na pominięciu sędziów Trybunału Konstytucyjnego, prawidłowo wybranych przez Sejm VII Kadencji, i zastąpieniu ich osobami, które wybrane zostały przez Sejm VIII Kadencji na stanowiska już prawidłowo obsadzone. Przepisy te ustawodawca wprowadził wbrew ostatecznym i mającym moc powszechnie obowiązującą orzeczeniom Trybunału Konstytucyjnego, powiększając, w rezultacie, liczbę sędziów Trybunału Konstytucyjnego ponad konstytucyjny limit 15 sędziów.
Rzecznik Praw Obywatelskich zarzuty niekonstytucyjności sformułował pod adresem art. 26 pkt 2 ustawy o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego, przyznającemu Prezydentowi, na wniosek Prokuratora Generalnego i po zasięgnięciu opinii pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, kompetencję do złożenia zawiadomienia o popełnieniu przez sędziego Trybunału Konstytucyjnego przewinienia dyscyplinarnego.
W ocenie Wnioskodawcy, przyznanie Prezydentowi uprawnienia do występowania z zawiadomieniem o popełnieniu przewinienia dyscyplinarnego przez sędziego Trybunału Konstytucyjnego skutkuje powstaniem zależności osób piastujących to stanowisko od organów pozasądowych i, w rezultacie, ingeruje w niezawisłość sędziego Trybunału Konstytucyjnego (art. 195 ust. 1 Konstytucji), zwłaszcza w ten jej aspekt, którym jest niezależność od organów (instytucji) pozasądowych oraz od czynników politycznych. Procedura uruchomiona zawiadomieniem może także negatywnie wpływać na sposób postrzegania sędziego i podważać jego wiarygodności i wiarygodność Trybunału Konstytucyjnego. Ponadto, przewidziane w tym przepisie poprzedzenie zawiadomienia wnioskiem Prokuratora Generalnego zakłada zależność organu sądowego od organów pozasądowych, które mogą działać z pobudek politycznych.
W ocenie Wnioskodawcy art. 59 ust. 3 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym ograniczył możliwość wydania przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą, do postępowań inicjowanych skargą konstytucyjną, co stanowi odstępstwo od rozwiązań dotychczasowych. Ograniczenie to pozostaje w sprzeczności z art. 193 Konstytucji, albowiem uniemożliwia sądowi zainicjowanie kontroli konkretnej aktu normatywnego, który utracił moc obowiązującą, wówczas gdy odpowiedź Trybunału Konstytucyjnego na pytanie prawne sądu jest potrzebna dla rozstrzygnięcia przez ten sąd o wolnościach i prawach podmiotu postępowania sądowego.
Z kolei, niezgodność art. 59 ust. 3 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym z art. 5 Konstytucji, zdaniem Wnioskodawcy, wyraża się w tym, że ten zaskarżony przepis w sposób niezasadny różnicuje ochronę prawną podmiotów dotkniętych skutkami prawnymi przepisów, które utraciły moc obowiązującą, na podstawie kryterium podmiotu inicjującego postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym. Nie zapewnia bowiem ochrony podmiotom, których wolności i praw dotyczy nieobowiązujący akt normatywny, w sytuacji, gdy postępowanie zostało zainicjowane pytaniem prawnym lub wnioskiem uprawnionego podmiotu. W tym znaczeniu przepis ten pozostaje w sprzeczności również z art. 32 ust. 1 ustawy zasadniczej.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, art. 59 ust. 3 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym jest sprzeczny także z art. 191 ust. 1 pkt 1 - 5 w zw. z art. 188 pkt 1-3 Konstytucji, gdyż wyłącza możliwość dokonania przez Trybunał Konstytucyjny abstrakcyjnej kontroli nieobowiązujący eh przepisów, tj. z wniosku podmiotu legitymowanego konstytucyjnie do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.
Naruszenia art. 30 Konstytucji przez zakwestionowaną regulację Wnioskodawca upatruje w tym, że uniemożliwia ona usunięcie skutków naruszeń konstytucyjnych praw i wolności jednostki. Wnioskodawca podkreślił, że Rzecznik Praw Obywatelskich jest konstytucyjnie zobowiązany do stania na straży wolności i praw człowieka i obywatela. Inicjując i biorąc udział w postępowaniach, zawsze ma na względzie konieczność ochrony konstytucyjnych praw i wolności. Wyłączenie w kwestionowanym przepisie możliwości inicjowania postępowania przez Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje zatem w sprzeczności z art. 208 ust. 1 w zw. z art. 80 Konstytucji.
Naruszenie art. 190 ust. 4 Konstytucji przez art. 59 ust. 3 ustawy o organizacji i trybie postępowania przez Trybunałem Konstytucyjnym, zdaniem Wnioskodawcy, polega na tym, że ten przepis ustawowy uniemożliwia jednostce uchylenie skutków prawnych stosowania wobec niej niekonstytucyjnego przepisu w przypadku innych postępowań niż inicjowane skargą konstytucyjną.
Przewodniczący składu orzekającego: sędzia TK Mariusz Muszyński, sprawozdawca – sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski.