Nauka religii w publicznych przedszkolach i szkołach U 10/24
27 listopada 2024 r. o godz. 12:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczący nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności rozporządzenia Ministra Edukacji z dnia 26 lipca 2024 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (dalej: zaskarżone rozporządzenie). Zaskarżonemu rozporządzeniu zarzuca się:
1) jego niezgodność w całości z:
- art. 25 ust. 3 Konstytucji RP polegającą na naruszeniu konstytucyjnej zasady konsensualnego sposobu regulowania relacji między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi;
- art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty w zw. z art. 92 ust. 1 w zw, z art. 2 i art. 7 Konstytucji RP, polegającą na określeniu warunków i sposobu organizacji nauki religii w sposób niezgodny z treścią delegacji ustawowej;
2) niezgodność § 1 pkt 2 w zw. z § 2 w zakresie, w jakim tworzy podstawy do organizowania nauki religii w grupach międzyoddziałowych lub międzyklasowych obejmujących dzieci z różnych poziomów nauczania, z:
- art. 53 ust. 3 w zw. z art. 48 ust. 1 Konstytucji RP w zw, z art. 1 pkt 1 i 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe przez to, że tworzy podstawy do organizowania nauki religii w sposób naruszający prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami w sposób uwzględniający stopień dojrzałości dziecka, oraz prawa dzieci i młodzieży do kształcenia się oraz do wychowania i opieki odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju, przez stworzenie normatywnych podstaw organizacji nauczania religii w grupach międzyoddziałowych lub międzyklasowych obejmujących uczniów z różnego poziomu nauczania, czyli w sposób uniemożliwiający dostosowanie treści, metod i organizacji jej nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów;
- art. 12 ust. 1 w zw. z ust. 2 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. w zw. z art. 91 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji RP, jak również niezgodność z art. 9 Konstytucji RP, przez to, że tworząc podstawy do organizowania nauki religii w grupach międzyoddziałowych lub międzyklasowych, obejmujących dzieci z różnych poziomów nauczania, uniemożliwia nauczanie religii w sposób określony programem nauczania tego przedmiotu;
- art. 2 Konstytucji RP oraz z art. 24 Konstytucji RP w zw. z art. 65 ust. 5 Konstytucji RP, przez to, że stosowanie zaskarżonych unormowań prowadzić będzie do niespodziewanej (wobec jedynie miesięcznego vacatio legis) redukcji zapotrzebowania na pracę nauczycieli religii w placówkach oświatowych, co — wobec niezapewnienia nauczycielom możliwości zdobycia kwalifikacji do nauczania innych przedmiotów — stanowi dla nich realne zagrożenie nagłej utraty zatrudnienia, naruszając: zasadę ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasadę ochrony pracy, oraz obowiązek prowadzenia polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego (dalej: Wnioskodawca) wskazuje, że w konsultacjach publicznych projektu rozporządzenia Ministra Edukacji zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach wziął udział Kościół Katolicki oraz Kościół Ewangelicko-Augsburski i Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, a ponadto Polska Rada Ekumeniczna (jako organizacja międzykościelna). Wszystkie opinie wyrażone przez przedstawicieli tych podmiotów w stosunku do projektu były negatywne.
Nowe warunki i sposób wykonywania przez publiczne przedszkola i szkoły organizacji nauki religii, w ocenie Wnioskodawcy, zostały określone przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w sposób jednostronny, bez osiągnięcia konsensusu ze związkami wyznaniowymi. Narusza to zdaniem Wnioskodawcy zasadę poszanowania autonomii związków wyznaniowych oraz art. 25 ust. 4 i 5 Konstytucji RP.
Wprowadzane przez kwestionowane przepisy, możliwości tworzenia grup międzyklasowych, w szczególności obejmujących dzieci z różnych roczników nauczania, są w ocenie Wnioskodawcy sprzeczne z prawem dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju. Wnioskodawca wskazuje, że zwłaszcza w przypadku najmłodszych uczniów, trzyletnia różnica wieku wiąże się ze znaczącym zróżnicowaniem możliwości psychofizycznych. Powinno to zdaniem Wnioskodawcy zostać uwzględnione przy organizacji nauczania (w tym również nauczania religii), co zostało zignorowane w przepisach kwestionowanego rozporządzenia.
Wnioskodawca ponadto wskazuje, że przepisy rozporządzenia niedostatecznie szanują konstytucyjnie gwarantowane prawo rodziców do określania kierunków wychowania i nauczania moralnego i religijnego ich dzieci co jest niezgodne z art. 53 ust. 3 w zw. z art. 48 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 1 pkt 1 i 5 ustawy - Prawo oświatowe.
Program nauczania religii rzymskokatolickiej w przedszkolach i szkołach został opracowany przez Komisję Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski. Wprowadzenie w § 1 pkt 2 kwestionowanego rozporządzenia możliwości łączenia w jedną grupę uczniów różnych roczników uniemożliwia w ocenie Wnioskodawcy realizowanie opracowanego programu nauczania, naruszając tym samym zobowiązania Rzeczypospolitej Polskiej wynikające z art. 12 ust. 1 i 2 Konkordatu, co skutkuje naruszeniem art. 9 Konstytucji oraz art. 91 ust. 1 i 2 w zw. z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP.
Możliwość zorganizowania w przedszkolu lub w szkole lekcji religii w grupie międzyoddziałowej lub międzyklasowej zdaniem Wnioskodawcy prowadzić również będzie do daleko idącej redukcji grup uczniów uczęszczających na nauczanie religii i w konsekwencji do redukcji etatów katechetów. Kwestionowane rozporządzenie nie zawiera rozwiązań, które zapewniałyby katechetom stabilność zatrudnienia w sytuacji nagłej zmiany przepisów dotyczących warunków i sposobu organizowania nauki religii, która z konieczności przyniesie efekt w postaci znaczącego zmniejszenia zapotrzebowania na pracę nauczycieli religii. To w ocenie Wnioskodawcy jest niezgodne z art. 2 Konstytucji RP oraz z art. 24 Konstytucji RP w zw. z art. 65 ust. 5 Konstytucji RP.
Kwestionowane rozporządzenie miało wejść w życie po upływie miesięcznego vacatio legis. Wnioskodawca wskazuje, że przez ustanowienie odpowiednio długiego vacatio legis prawodawca powinien zapewnić tym osobom możliwość zdobycia nowych kwalifikacji, tak, aby mogli zachować zatrudnienie w szkolnictwie w przypadku znacznej redukcji etatów katechetów. Zdaniem Wnioskodawcy przy miesięcznym okresie vacatio legis rozporządzenie wywrze w praktyce skutek retroaktywny a przewidziany w § 2 rozporządzenia miesięczny okres vacatio legis, jako zbyt krótki, nie spełnia w ocenie Wnioskodawcy konstytucyjnych wymogów wynikających z zasady przyzwoitej legislacji, godząc w słusznie nabyte prawa pracownicze katechetów oraz niwecząc ochronę ich interesów w toku, wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP).
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Julia Przyłębska - przewodniczący, sędzia TK Krystyna Pawłowicz - sprawozdawca, sędzia TK Bogdan Święczkowski.