Obowiązek przejścia w stan spoczynku sędziego Sądu Najwyższego po osiągnięciu określonego wieku K 5/25
26 listopada 2025 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczący obowiązku przejścia w stan spoczynku sędziego Sądu Najwyższego po osiągnięciu określonego wieku.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
1) art. 37 § 1 w związku z art. 129a § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym,
2) art. 129a § 2 ustawy powołanej w punkcie 1, w części obejmującej słowa „którzy objęli stanowisko sędziego Sądu Najwyższego przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 21 listopada 2018 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym”
– z art. 32 ust. 1 w związku z art. 180 ust. 4, w związku z art. 67 ust. 1, art. 65 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego (dalej: Wnioskodawca) wskazuje, że określenie wieku przejścia w stan spoczynku zgodnie z art. 180 ust. 4 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji oraz w związku z art. 65 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji nie może mieć charakteru arbitralnego – musi mianowicie uwzględniać szereg czynników faktycznych odnoszących się do sytuacji sędziów jako grupy zawodowej. Ponadto w ocenie Wnioskodawcy, konstytucyjne prawo do przejścia w stan spoczynku ze względu na wiek, poza tym, że jest jedną z gwarancji niezawisłości sędziowskiej i zapewnia możliwość wykonywania powierzonych sędziemu zadań wymiaru sprawiedliwości, stanowi uprawnienie, a nie prawny obowiązek. Zatem ukształtowanie przez ustawodawcę zwykłego konstytucyjnego prawa do przejścia w stan spoczynku powinno być, co do zasady, uprawnieniem – wskazuje Wnioskodawca. Oznacza to, że ustawodawca nie może ustanawiać wieku przejścia w stan spoczynku oraz bezwarunkowego obowiązku przejścia w stan spoczynku bez możliwości dalszego zajmowania stanowiska sędziego SN po osiągnięciu określonego wieku, gdyż dopuszczenie wyjątków od takiego obowiązku jest konstytucyjnie konieczne, co z kolei stanowi pominięcie prawodawcze.
Wnioskodawca wskazuje, że art. 129a ustawy o Sądzie Najwyższym z 2017 r. dzieli sędziów SN na dwie grupy, tj. sędziów, którzy objęli stanowiska po 1 stycznia 2019 r., dla których przejście w stan spoczynku stanowi prawny obowiązek, oraz sędziów, którzy objęli stanowiska przed 1 stycznia 2019 r., wobec których zastosowanie ma nadal art. 30 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym. Ta druga grupa przechodzi w stan spoczynku z dniem ukończenia 70. roku życia, chyba że nie później niż na sześć miesięcy przed ukończeniem tego wieku oświadczą Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego wolę dalszego zajmowania stanowiska i przedstawią zaświadczenie stwierdzające, że są zdolni, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego. Mogą oni zajmować stanowisko nie dłużej niż do ukończenia 72. roku życia, lecz nie mogą zajmować stanowiska Prezesa SN ani przewodniczącego wydziału. Taki stan prawny powoduje, że sędziowie SN i sądów powszechnych są traktowani w odmienny sposób.
Wnioskodawca ponadto wskazuje, że ustawowe ukształtowanie instytucji przejścia w stan spoczynku sędziego SN ze względu na wiek nie może naruszać konstytucyjnej zasady równości przez arbitralne różnicowanie sytuacji sędziów SN w zależności od daty powołania na stanowisko oraz sytuację sędziów SN powołanych po 1 stycznia 2019 r. i sędziów sądów powszechnych powołanych po tej dacie, ustanawiając w odniesieniu do pierwszej grupy bezwarunkowy obowiązek przejścia w stan spoczynku, bez możliwości zajmowania stanowiska sędziego po osiągnięciu wieku 65 lat.
Wnioskodawca podkreśla, że z perspektywy art. 180 ust. 4, art. 65 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji sędziowie SN i sądów powszechnych mają tę samą cechę prawnie relewantną umożliwiającą porównywanie ich sytuacji. Zatem prawo do przejścia w stan spoczynku powinno być podobnie ukształtowane dla sędziów SN i sądów powszechnych.
Ponadto, data objęcia stanowiska sędziowskiego stanowi wyłączne kryterium zróżnicowania w obrębie grupy sędziów SN, co nie jest wystarczającym kryterium. Mianowicie, z art. 180 ust. 4 w związku z art. 67 ust. 1 i art. 65 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji wynika, że nie można arbitralnie ustanawiać wieku przejścia w stan spoczynku oraz bezwarunkowego obowiązku przejścia w stan spoczynku bez możliwości dalszego zajmowania stanowiska w SN po osiągnięciu tego wieku.
Wnioskodawca wskazuje także, że arbitralne jest kryterium różnicowania sędziów SN i sędziów sądów powszechnych co do możliwości dalszego zajmowania stanowiska po osiągnieciu 65 roku życia, które odnosi się jedynie do umiejscowienia stanowiska sędziowskiego w strukturze sądownictwa. Kryterium to narusza art. 67 ust. 1 w związku z art. 180 ust. 4 Konstytucji, a także art. 65 ust. 1 Konstytucji. Skutkiem jest to, że sędziowie SN mają obowiązek przejścia w stan spoczynku, podczas gdy sędziowie sądów powszechnych mają uprawnienie do przejścia w stan spoczynku. Wnioskodawca wskazuje, że ustawodawca nie wskazał przy tym żadnego interesu, któremu miałoby służyć to zróżnicowanie, ani też nie uzasadnił, czy jest ono proporcjonalne do wagi interesów, które narusza wprowadzone zróżnicowanie. Nie uzasadnił też zróżnicowania sędziów SN w zależności od daty powołania na stanowisko.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Krystyna Pawłowicz - przewodniczący, prezes TK Bogdan Święczkowski - sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, wiceprezes TK Bartłomiej Sochański, sędzia TK Andrzej Zielonacki.