Oskarżyciel posiłkowy - uprawnienia K 12/15
Data: 16 V 2018 godz.: 15.22
16 maja 2018 r. o godz. 12.00 Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie dotyczące pozbawienia pokrzywdzonego prawa do zaskarżenia postanowienia sądu odbierającego mu status oskarżyciela posiłkowego w procesie karnym.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że artykuł 56 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2017 r., poz. 1904, ze zm.) w zakresie, w jakim wyłącza dopuszczalność zaskarżenia zażaleniem postanowienia wydanego na podstawie art. 56 § 2 Kodeksu postępowania karnego odnoszącego się do oskarżyciela posiłkowego jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucił art. 56 § 3 k.p.k. naruszenie prawa pokrzywdzonego do sprawiedliwego i rzetelnego procesu, stanowiące element prawa do sądu z art. 45 ust. 1 Konstytucji, a także prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji – art. 78 Konstytucji oraz zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego – art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że przyznana pokrzywdzonemu możliwość stania się oskarżycielem posiłkowym, a co za tym idzie stroną postępowania sądowego, ma znaczenie fundamentalne z perspektywy ochrony jego praw i wolności, a także interesów w procesie karnym. Pozbawienie pokrzywdzonego możliwości zaskarżenia postanowienia odmawiającego mu tego statusu narusza jego prawo podstawowe wyrażone w art. 78 Konstytucji. Rozpatrzenia wymaga natomiast, czy wyjątek ten jest uzasadniony na tle innych zasad i wartości konstytucyjnych, a przede wszystkim art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wyłączenie zaskarżalności postanowień wydawanych na podstawie art. 56 § 2 k.p.k. może być uznane za przydatne do osiągnięcia efektywności, sprawności i szybkości procesu karnego, a więc wartości współtworzących przesłankę porządku publicznego z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, nie spełnia ono jednak przesłanki konieczności (niezbędności). Odjęcie zaskarżalności powyższego postanowienia z pewnością nie jest najmniej uciążliwym środkiem wiodącym do osiągnięcia wskazanych wartości. Dokonywana przez sąd na podstawie art. 56 § 2 k.p.k. – niezaskarżalna na mocy art. 56 § 3 k.p.k – ingerencja w prawo oskarżyciela posiłkowego (ubocznego) do udziału w postępowaniu sądowym ma charakter pełny i definitywny. Oskarżyciel posiłkowy wskutek rozstrzygnięcia sądu nie może brać udziału w postępowaniu karnym przed sądem, traci status oskarżyciela posiłkowego i wszystkie wiążące się z nim uprawnienia. Ryzyko bezpodstawnego pozbawienia oskarżyciela posiłkowego udziału w procesie karnym, zwiększane przez niezaskarżalność postanowienia w tym przedmiocie, nie jest równoważone przez jakikolwiek inny mechanizm. Nie sposób zatem mówić o najmniejszej uciążliwości (dolegliwości) w sytuacji pozbawienia pokrzywdzonego prawa do udziału w procesie karnym w roli strony tego postępowania sądowego. Uzyskanie i utrzymanie przez pokrzywdzonego pozycji strony jurysdykcyjnego postępowania karnego ma bowiem, z perspektywy przysługujących mu z tego tytułu uprawnień, fundamentalne znaczenie. Tym samym pozbawienie pokrzywdzonego prawa do zaskarżenia postanowienia sądu odbierającego mu status oskarżyciela posiłkowego, istotnie ogranicza ochronę jego praw i interesów w procesie karnym.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego art. 56 § 3 k.p.k. nie spełnia także przesłanki proporcjonalności sensu stricto. Odjęte prawo do poddania kontroli instancyjnej postanowienia odbierającego pokrzywdzonemu status oskarżyciela posiłkowego, a przez to strony, z wszelkimi związanymi z tym konsekwencjami karnoprocesowymi, pozostaje w ewidentnej dysproporcji z wartością efektywności, sprawności i szybkości procesu karnego.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził tym samym, że pozbawienie pokrzywdzonego prawa do zaskarżania orzeczenia sądu odbierającego mu statusu oskarżyciela posiłkowego, o którym mowa w art. 56 § 3 k.p.k. w zakwestionowanym zakresie, nie przechodzi testu proporcjonalności – nie jest środkiem najmniej dolegliwym ani niezbędnym w rozumieniu art. 31 ust. 3 Konstytucji. Mamy zatem do czynienia z niedopuszczalnym ograniczeniem (pozbawieniem) pokrzywdzonego konstytucyjnego prawa do zaskarżania orzeczeń sądowych wydanych w pierwszej instancji – art. 78 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny uznał art. 56 § 3 k.p.k. w zaskarżonym zakresie za niezgodny z art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, stąd też nie było potrzeby badania zgodności tego przepisu z pozostałymi, wskazanymi we wniosku wzorcami kontroli.
Przewodniczącym składu orzekającego był sędzia TK Leon Kieres, a sprawozdawcą był sędzia TK Michał Warciński.