Wniosek o wyłączenie sędziego z powodu podniesienia okoliczności wadliwości powołania sędziego przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa P 22/19
Data: 18 II 2020 godz.: 10.53
19 lutego 2020 r. o godz. 11:30 Trybunał Konstytucyjny rozpozna pytanie prawne Sądu Najwyższego, Izby Dyscyplinarnej dotyczące wniosku o wyłączenie sędziego z powodu podniesienia okoliczności wadliwości powołania sędziego przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnie w sprawie zgodności art. 41 § 1 w zw. z art. 42 §1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego stosowany odpowiednio w oparciu o przepis art. 741 pkt 1 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych rozumiany w ten sposób, że podlega rozpoznaniu wniosek o wyłączenie sędziego z powodu podniesienia okoliczności wadliwości powołania sędziego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa w skład, której wchodzą sędziowie wybrani w sposób przewidziany w art. 9a ustawy z 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa z:
1) art. 45 ust. 1, w zw. z art. 173, w zw. z art. 175 ust. 1, w zw. art. 178 ust. 1 i w zw. z art. 180 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a przez to z art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 i art. 19 ust. 1 akapit 2 Traktatu o Unii Europejskiej,
2) art. 179 Konstytucji w zw. z art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji RP.
Sąd Najwyższy, rozpoznając sprawę, powziął wątpliwości dotyczące uprawnień stron postępowania do skutecznego złożenia, jak i konieczności rozpoznania przez sąd w innym składzie pisma procesowego zatytułowanego „wniosek o wyłączenie sędziów od orzekania”, którego podstawą są wyłącznie okoliczności związane z procedurą powołania sędziego. Zdaniem wnioskodawcy procedura ta była wadliwa z uwagi na udział w niej Krajowej Rady Sądownictwa, której skład został ukształtowany w oparciu o przepis art. 9a ustawy z 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa, w brzmieniu nadanym ustawą z 8 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. W tym kontekście, sąd pytający podkreślił, iż mimo tego, że w doktrynie i judykaturze przyjmuje się szerokie rozumienie pojęcia okoliczności, które mogą wywoływać wątpliwości co do bezstronności sędziego, dotychczas nie uznawano, by normatywna treść art. 41 § 1 k.p.k. dawała podstawy do objęcia jego zakresem, wyłączenia sędziego wskutek kwestionowania jego statusu poprzez negowanie prawidłowości procesu nominacyjnego. W polskim systemie prawnym nie istnieje bowiem żadna procedura pozwalająca na weryfikację sędziego.
Sąd pytający wskazuje, że pojawiła się oparta na pozakonstytucyjnych podstawach praktyka orzecznicza stwarzająca możliwość podważania powołań przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na stanowiska sędziowskie. Jednym z przejawów tej praktyki jest właśnie wykorzystanie przepisów dotyczących wyłączenia sędziego, czyli również art. 41 § 1 k.p.k. i art. 42 § 1 k.p.k. do podważenia statusu sędziów, którym jakoby miało „brakować uprawnień do orzekania”.
Zdaniem sądu pytającego nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, że obecnie obowiązujące rozwiązania normatywne, dotyczące powoływania sędziów, w tym sędziów Sądu Najwyższego, naruszają Konstytucję RP. Sąd Najwyższy podkreśla, że nadanie przepisom art. 41 § 1 k.p.k. i art. 42 § 1 k.p.k. treści normatywnych umożliwiających rozpoznawanie przez sąd wniosków o wyłączenie opartych na zarzucie wadliwości powołania sędziego prowadzi do stworzenia instrumentu kontroli skuteczności powołań na stanowiska sędziowskie. Zdaniem sądu pytającego brak jest podstaw do odstąpienia od dotychczasowego rozumienia charakteru aktu powołania sędziego i jego skutków, a w konsekwencji przyjęcia takiej wykładni kwestionowanych przepisów, która byłaby nie do pogodzenia z konstytucyjnym rozumieniem tych kwestii. Sąd Najwyższy wskazuje również, że w polskim systemie prawnym nie przewidziano żadnej procedury, w ramach której możliwe byłoby badanie prawidłowości powołania sędziego po wykonaniu przez Prezydenta RP prerogatywy, o której mowa w art. 179 Konstytucji RP.
Sąd Najwyższy podnosi, że przyjęcie dopuszczalności badania statusu sędziego prowadziłoby do daleko idących konsekwencji w sferze praw i wolności jednostek, gdyż skutkowałoby niemożnością realizacji prawa do sądu w kształcie tego prawa wynikającym z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Niespełnienie zaś konstytucyjnych standardów prawa do sądu skutkować powinno przyjęciem - zdaniem Sądu pytającego - że poddane kontroli rozumienie art. 41 § 1 w zw. z art. 42 § 1 k.p.k. jest też niezgodne z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności i art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE, gdyż mimo pewnych różnic terminologicznych normatywna treść tych uregulowań jest zbieżna z wynikającym z Konstytucji RP prawem do sądu.
W ocenie Sądu Najwyższego zaskarżone przepisy w kwestionowanym rozumieniu, naruszają także zasadę niezawisłości i zasadę nieusuwalności sędziego. Sąd pytający podkreśla, że w procesie stosowania prawa sędzia nie może obawiać się, że wydane przez niego orzeczenie spowoduje, iż Sąd Najwyższy, bądź inny sąd lub organ, zacznie kwestionować ważność jego powołania. Stosowanie art. 41 § k.p.k. i art. 42 § 1 k.p.k. w zaskarżonym rozumieniu dawałoby więc podstawy do składania wniosków dotyczących całych grup sędziów. Możliwość domagania się przeprowadzenia takiej kontroli w oparciu o art. 42 § k.p.k. w zw. z art. 41 § 1 k.p.k. prowadzić może do istotnego zakłócenia prawidłowości funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Stanowić bowiem może próbę nie tylko celowego przedłużania postępowań czy też próbę manipulowania składami orzekającymi, lecz może być użyte w celu wywarcia wpływu na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości jako całości.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Julia Przyłębska - przewodniczący i II sprawozdawca, sędzia TK Jakub Stelina - I sprawozdawca, sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski, sędzia TK Justyn Piskorski, sędzia TK Michał Warciński.