Obniżenie wysokości policyjnej renty inwalidzkiej byłego funkcjonariusza pełniącego służbę na rzecz totalitarnego państwa P 10/20
Data: 24 V 2021 godz.: 9.40
16 czerwca 2021 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna pytanie prawne Sądu Okręgowego w Krakowie dotyczące obniżenia wysokości policyjnej renty inwalidzkiej byłego funkcjonariusza pełniącego służbę na rzecz totalitarnego państwa.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 22a ust. 1 i 2 oraz art. 13 ust. 1 pkt 1c w związku z art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708, ze zm.; dalej: ustawa emerytalna), w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. poz. 2270; dalej: ustawa nowelizująca) w związku z art. 2 ustawy z 16 grudnia 2016 r., z art. 2, art. 30, art. 32 ust. 1 i 2, art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
Na podstawie ustawy nowelizującej ustawodawca wprowadził do porządku prawnego regulację mającą na celu obniżenie rent i emerytur funkcjonariuszom, którzy pełnili służbę w organach bezpieczeństwa PRL. Ustawa nowelizująca, definiując w dodanym do ustawy emerytalnej art. 13b pojęcie „służby na rzecz państwa totalitarnego", obniżyła świadczenia rentowe grupie, do której należy funkcjonariusz odwołujący się od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego MSW z 2017 r. obniżającej wysokość świadczenia rentowego, którego sytuacja faktyczna i prawna legła u podstaw wniesienia pytania prawnego Sądu Okręgowego w Krakowie do Trybunału Konstytucyjnego.
Pytanie to zostało przedstawione w związku z postępowaniem w sprawie z odwołania byłego funkcjonariusza przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji o wysokość policyjnej renty inwalidzkiej. Funkcjonariusz w maju 1980 r. został przyjęty do służby w Komendzie Milicji Obywatelskiej i mianowany na stanowisko w Wydziale SB. Orzeczeniem Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej przy Zarządzie Zdrowia i Spraw Socjalnych WUSW z grudnia 1987 r. funkcjonariusz został uznany za niezdolnego do służby w Milicji Obywatelskiej w związku z wypadkiem, do którego doszło w czasie pełnienia służby. W kwietniu 1988 r. funkcjonariusz został zwolniony ze służby. Decyzją Szefa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych z kwietnia 1989 r. funkcjonariuszowi przyznano milicyjną rentę inwalidzką. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, decyzją z lutego 2017 r., zwaloryzował przysługującą funkcjonariuszowi policyjną rentę inwalidzką. Po otrzymaniu informacji Instytutu Pamięci Narodowej o tym, że funkcjonariusz w okresie od maja 1980 r. do kwietnia 1988 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy emerytalnej, Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, decyzją z czerwca 2017 r., ponownie ustalił wysokość policyjnej renty inwalidzkiej funkcjonariusza. Funkcjonariusz wniósł odwołanie od powyższej decyzji, domagając się zmiany zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie świadczenia w dotychczasowej wysokości.
Sąd pytający wskazuje, że na mocy ustawy nowelizującej ustawodawca wprowadził do porządku prawnego drugą już regulację, sprowadzającą się do obniżenia rent i emerytur osobom, które pełniły służbę w organach bezpieczeństwa PRL. Sąd pytający podkreśla, że w poprzedzających ustawę nowelizującą rozwiązaniach przyjętych w 2009 r. obniżono wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990 r. z 2,6% do 0,7%, co wynikało z przyjętego założenia, że te prawa zostały nabyte niesłusznie z punktu widzenia aktualnej oceny działalności tych instytucji, co miało służyć usunięciu niesprawiedliwości społecznej. Zdaniem Sądu pytającego, niekonstytucyjny jest obowiązujący art. 22a ust. 3 ustawy emerytalnej, który przewiduje, że wysokość obniżonej emerytury nie może przekraczać przeciętnej wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Niezależnie zatem od stażu pracy, wysokości wynagrodzenia, zajmowanego stanowiska, wysokość świadczenia jest z góry ograniczona w oderwaniu od sytuacji prawnej i faktycznej konkretnej osoby. Sąd pytający wskazuje, że mimo iż ustawa przewiduje obliczanie świadczenia rentowego obniżonego proporcjonalnie do okresu służby na rzecz totalitarnego państwa, to jednak regulacja ta ma charakter pozorny, z uwagi na to, że w dalszej części analizowanego przepisu zawiera mechanizm umożliwiający automatyczne spłaszczenie jego wysokości. Przewidziany w ustawie sposób obliczania świadczeń z tytułu zabezpieczenia społecznego, zdaniem Sądu pytającego, narusza konstytucyjną zasadę sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP) oraz zasadę równości (art. 32 Konstytucji RP). Zakwestionowane przepisy godzą w zasadę podwójnego karania, jak podnosi Sąd pytający, bowiem dwukrotnie ustawodawca obniżył wysokość świadczeń emerytalno-rentowych wypłacanych z zaopatrzenia emerytalnego. Takie działanie, w ocenie Sądu pytającego, może być uznane za naruszenie zasady ne bis in idem, która to zasada stanowi o zakazie podwójnego karania tej samej osoby za ten sam czyn nie tylko w odniesieniu do wymierzania kar za przestępstwo, lecz także przy stosowaniu innych środków represyjnych, w tym sankcji karnoadministracyjnych. Inny problem konstytucyjny, jaki dostrzega Sąd pytający, dotyczy naruszenia zasady ochrony praw nabytych. Sąd pytający podkreślił, że istotą konstytucyjnej zasady ochrony praw nabytych jest zakaz arbitralnego znoszenia lub pozbawiania praw podmiotowych, z wyjątkiem praw nabytych niesłusznie. Zdaniem Sądu pytającego, oceniając podstawę prawną zaskarżonej przez funkcjonariusza decyzji, z punktu widzenia konstytucyjnego, należy odpowiedzieć na pytanie, czy kwestionowane przepisy ograniczają lub odbierają prawa niesłusznie nabyte, czy też ingerują w sferę praw już słusznie nabytych. W ocenie Sądu pytającego, pomimo znacznej swobody ustawodawcy dotyczącej zakresu i form zabezpieczenia społecznego, granice swobody ustawodawcy wyznacza absolutny zakaz naruszania istoty prawa do zabezpieczenia społecznego. Sąd pytający stwierdza, że w konstytucyjnym prawie do zabezpieczenia społecznego mieści się prawo do zachowania realnej wartości słusznie nabytych świadczeń, a zwłaszcza mieści się w nim zakaz arbitralnego obniżania tych świadczeń, motywowanego jedynie względami politycznymi, naruszającego zasadę równości, zasadę ochrony praw nabytych i zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Obniżenie rent funkcjonariuszom w sposób przyjęty w ustawie nowelizującej budzi w ocenie Sądu pytającego uzasadnioną wątpliwość, gdy podda się je testowi proporcjonalności z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, gdyż zdaje się naruszać istotę prawa do zabezpieczenia społecznego.
Trybunał Konstytucyjny rozpozna sprawę w pełnym składzie. Przewodniczący składu orzekającego – Prezes TK Julia Przyłębska, sprawozdawca – sędzia TK Bartłomiej Sochański.