Wykład w Trybunale Konstytucyjnym prof. Adama Rotfelda
14 stycznia 2014 roku prof. Adam Rotfeld wygłosił w Trybunale Konstytucyjnym wykład "Europa: wspólne wartości a pamięć historyczna".
Rozpoczynając wykład prof. Adam Rotfeld powiedział: Tematem mojego wykładu ma to być w jakiej mierze te wspólne wartości mają się do tego co nazywamy pamięcią historyczną. Kryzys wartości, o którym ostatnio mówimy, związany jest z wieloma elementami. Jednym z nich, który bardzo często jest niedoceniany, jest pewna luka, która powstała między pokoleniami. Normalnie pokolenia przejmowały pewną tradycję, ciągłość z uwagi na system wychowania. Nie bez znaczenia było i to, że historia Europy ostatnich 400 lat była okresem ciągłych wojen przerywanych krótkimi okresami pokoju. Po raz pierwszy żyjemy w Europie, w centrum Europy, w której od blisko 70 lat nie było zbrojnego konfliktu, to jest od ponad dwóch pokoleń. To jest niezmiernie istotne, ponieważ zupełnie inaczej postrzegana jest pamięć tych, którzy bądź sami przeżyli drugą wojnę światową, bądź ich rodzice przekazali im własną pamięć o tej wojnie. Otóż pojawiło się już nowe pokolenie, dla którego ta II wojna światowa jest w rzędzie tych wielu wojen w Europie – wojny trzydziestoletniej, wojny stuletniej. Wojna nie jest ich doświadczeniem, ani doświadczeniem ich rodziców, a czasami także ich dziadków. Dlatego podczas listopadowego wykładu na Uniwersytecie Warszawskim przypomniałem przemówienie, które wygłosił w styczniu 2002 roku w niemieckim Bundestagu Bronisław Geremek. Powiedział wtedy – chcę mówić o zbrodniach ustroju totalitarnego na przykładzie jednego, jedynego miasta, mojego miasta – Warszawy. Na przykładzie jednego, jedynego życia – mojego życia. Przywołałem te słowa, gdyż od tamtej wielkiej wojny minęło blisko siedemdziesiąty lat. Wyrosły nowe pokolenia, dla których II wojna światowa jest zamierzchłą przeszłością a ich wiedza została nabyta głównie z filmów, książek i podręczników szkolnych, coraz rzadziej z przekazów rodzinnych, bo coraz mniej jest ludzi, którzy mogą poświadczyć, że przeżycia prof. Geremka pokrywają się z ich osobistymi doświadczeniami. To przemówienie prof. Bronisława Geremka w Bundestagu można nazwać topografią zbrodni. Była to ilustracja na przykładzie jednego miasta Środkowej Europy, tego co się działo tu w okupowanej Warszawie, której ludność wymordowano a budynki, domy modlitwy, kościoły i gmachy publiczne zrównano z ziemią. Prof. Geremek mówił „wspominam o tym nieszczęściu i o tej zbrodni obciążającej ustrój narodowo-socjalistyczny nie wchodząc w rolę księgowego spisującego bilans strat, albo sędziego wymierzającego sprawiedliwość. To jest raczej niepełne spojrzenie na fenomen zła ogromnych rozmiarów, widziany przez pryzmat doświadczeń jednego miasta i jednego życia. To jest też próba zastanowienia się nad wspólną pamięcią i jej genezą”. Innymi słowy prof. Geremek uważał, że jest coś takiego, jak wspólna europejska pamięć. Otóż moje pytanie brzmi – czy rzeczywiście, z całą pewnością w zbiorowej pamięci Europy i Europejczyków ważne miejsce zajmuje doświadczenie zbrodniczych totalitaryzmów – hitleryzmu i stalinizmu. Jednak pamięć ta, choć wspólna na poziomie ogólnej refleksji uczonych i intelektualistów, pisarzy, ta pamięć różni się od tego, co przekazały swoim zięciom i wnukom miliony Polaków, Węgrów, Francuzów, Rosjan czy Niemców. Sprawą odrębną jest to, co kształtuje zbiorową pamięć i nową tożsamość współczesnych Rosjan, Ukraińców czy Białorusinów. Jeśli zastanowimy się, w ślad za często przywoływanym pytaniem Cycerona „czy historia jest nauczycielką życia” (historia est magistra vitae), to odpowiedź wypadnie negatywnie.
Adam Daniel Rotfeld – profesor Uniwersytetu Warszawskiego; były minister spraw zagranicznych w rządzie Marka Belki (2005); b. dyrektor sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem (SIPRI, 1990-2002); członek Rady Konsultacyjnej Sekretarza Generalnego ONZ do Spraw Rozbrojenia (2006-2011); członek Grupy Ekspertów („Rada Mędrców”) NATO do przygotowania Nowej Koncepcji Strategicznej NATO (2009-2010); współprzewodniczący Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych (od 2008); współprzewodniczący międzynarodowej Grupy Badawczej European Leadership Network (ELN) oraz Euro-Atlantyckiej Inicjatywy Bezpieczeństwa (EASI) i wielu innych krajowych i międzynarodowych rad naukowych i ciał doradczych.
