ustawa o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych SK 32/17
26 czerwca 2018 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną B. S.-M. w sprawie ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych w zakresie, w jakim nie uwzględnia wśród uprawnionych do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego psychologów zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, jest zgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Skarżąca zakwestionowała zgodność art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (dalej: u.n.ś.k.) w zakresie, w jakim nie uwzględnia wśród uprawnionych do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego psychologów zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 oraz z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.
Warunkiem nabycia prawa do świadczenia kompensacyjnego jest osiągnięcie określonego wieku, posiadanie wymaganego stażu pracy i rozwiązanie stosunku pracy. Co istotne, zważywszy na treść skargi konstytucyjnej, w 30-letnim okresie stażu ubezpieczeniowego należy wykazać co najmniej 20 lat pracy w jednostkach wymienionych w art. 2 pkt 1 u.n.ś.k. Wśród tych jednostek poradnie psychologiczno-pedagogiczne nie zostały uwzględnione. Warunek zatrudnienia w określonych placówkach powtarza art. 3 u.n.ś.k.: „Prawo do świadczenia na warunkach i w wysokości określonych w ustawie przysługuje nauczycielom zatrudnionym w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1”.
Zdaniem skarżącej, przez pominięcie w art. 2 pkt 1 u.n.ś.k. poradni psychologiczno-pedagogicznych, doszło do arbitralnego zróżnicowania sytuacji podmiotów podobnych, tj. psychologów zatrudnionych w placówkach wymienionych w zakwestionowanym przepisie oraz psychologów zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w oparciu o kryterium miejsca pracy, które nie znajduje uzasadnienia w art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 Konstytucji. Zakwestionowany przepis narusza ponadto zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasadę ochrony praw nabytych i (art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji).
Trybunał nie podzielił zarzutów skarżącej. Po przeanalizowaniu genezy oraz istoty i funkcji świadczenia kompensacyjnego stwierdził, że zakwestionowana regulacja nie narusza wskazanych wzorców konstytucyjnych.
Trybunał uznał, że nauczycielskie świadczenia kompensacyjne nie należą do istoty prawa do zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 67 ust. 1 Konstytucji, toteż swoboda ustawodawcy w kształtowaniu tego rodzaju instytucji jest większa. Ustawodawca zdecydował, że świadczenia te mają charakter przejściowy i wygasający. Finansowane są bezpośrednio z budżetu państwa, a nie z wyodrębnionego funduszu, co może wskazywać że nie są to świadczenia o charakterze ubezpieczeniowym. Wyjątkowy charakter świadczeń kompensacyjnych przemawia za ścisłą wykładnią przepisów uprawniających do ich nabycia.
Świadczenie to jest formą przywileju, kompensatą likwidacji możliwości przejścia przez nauczycieli na emeryturę bez względu na wiek. Ustawodawca mógł zatem przyjąć, że nie wszyscy, którzy z tego przywileju korzystali zostaną objęci kolejną wyjątkową regulacją o charakterze przywileju. Adresaci u.n.ś.k. zostali wyodrębnieni w oparciu o dwie cechy: pierwsza to status nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego; druga, to zatrudnienie w określonej placówce oświatowej. Zdaniem Trybunału, ustawodawca mógł uznać te cechy za prawnie relewantne do celu oraz przedmiotu regulacji i wyodrębnić kategorię podmiotów (nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych, zatrudnionych w określonych placówkach), która mogła być potraktowana odmiennie niż nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni, zatrudnienie w placówkach niewymienionych w art. 2 pkt 1 u.n.ś.k. Cechą istotną adresatów zakwestionowanej regulacji jest nie tylko posiadanie statusu nauczyciela, ale także wykonywanie pracy w placówkach, związanych przede wszystkim z działalnością edukacyjną, dydaktyczno-wychowawczą. Działania poradni mają charakter wspierający i wspomagający względem działalności edukacyjnej, dydaktycznej podmiotów wymienionych w art. 2 pkt 1 u.n.ś.k.
W ocenie Trybunału, ze względu na specyfikę miejsca zatrudnienia (zbiorowość szkolna), zasadne było objęcie u.n.ś.k. „innych pracowników pedagogicznych” (w tym psychologów), zatrudnionych w placówkach określonych w art. 2 pkt 1 u.n.ś.k. Praca psychologów w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, co do zasady, nie odpowiada tej specyfice. Nawet jeśli w pojedynczych wypadkach praca psychologów pracujących w poradniach psychologiczno-pedagogicznych i w szkołach byłaby identyczna, to nie zmienia to prawidłowości przyjętego rozróżnienia na poziomie generalnym.
Trybunał wskazał, że ustawodawca, przyznając świadczenie spoza systemu ubezpieczeń społecznych, finansowane z budżetu, mógł ograniczyć kategorię podmiotów uprawnionych przez wskazanie dodatkowego kryterium. Istnieje przy tym racjonalny związek pomiędzy celem u.n.ś.k. a kryterium miejsca zatrudnienia, jeśli w miejscu tym występują specyficzne warunki pracy. Podtrzymując pogląd Trybunału wyrażony w wyroku z 4 czerwca 2013 r., sygn. SK 49/12, że miejsce zatrudnienia jest kryterium relewantnym wyodrębnienia kategorii podmiotów uprawnionych do świadczenia kompensacyjnego, Trybunał uznał porównywane podmioty za podmioty nieposiadające cechy wspólnej, relewantnej z punktu widzenia celu u.n.ś.k. Tym samym na tle ocenianego przepisu nie doszło do zróżnicowania sytuacji podmiotów podobnych. Różne potraktowanie podmiotów różnych, tj. nauczycieli zatrudnionych w placówkach wymienionych w art. 2 pkt 1 u.n.ś.k. oraz nauczycieli zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych (bądź innych placówkach), nie stanowi naruszenia zasady równości.
Trybunał uznał, że art. 2 pkt 1 u.n.ś.k., w zaskarżonym zakresie, jest zgodny także z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji i wynikającą z niego zasadą zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasadą ochrony praw nabytych, gdyż do dnia wejścia w życie u.n.ś.k. (tj. do 1 lipca 2009 r.) nie było ustalonych warunków nabywania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, a tym samym nie było możliwości efektywnego nabycia tego prawa.
Przewodniczącą składu orzekającego była sędzia TK Małgorzata Pyziak-Szafnicka, sprawozdawcą był sędzia TK Piotr Tuleja.